در روزهای اخیر دعوت به همایشی در تهران از سوی دوچرخه‌سواران در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود. همایش دوچرخه‌سواری جمعی به مناسبت هفته «هوای پاک». در این دعوت عمومی نیز اشاره‌ای به جنسیت نشده و البته این محدودیت ممکن است در تهران کم‌تر به چشم بخورد.
به گزارش تارنگار حقوق بشر در ایران به نقل از رادیو زمانه، طبق این دعوت قرار است که صبح روز دوم بهمن ماه، بیش از ۲۰۰ دوچرخه‌سوار «با حمایت سازمان‌های مربوطه» از جمله «پلیس راهور» در کنار یکدیگر رکاب بزنند. همایشی که عملی شدن آن حسرتی بر دل زنان شهرهای دیگر می‌گذارد و راه ندادن زنان به آن، داغی بر دل نیمی از جمعیت ایران.
دوچرخه‌سواری زنان سال‌هاست که محل بحث و اظهارنظرهای مختلف است. بحث‌هایی که به طراحی دوچرخه‌ای مخصوص زنان نیز انجامید و حالا مساله ممنوعیت دوچرخه‌سواری آنها را به میان آورده. با وجود آن که قانونی مبنی بر ممنوعیت این مساله برای زنان وجود ندارد، اما به بهانه‌های مختلف از این کار جلوگیری می‌شود؛ خصوصا در شهرستان‌ها. مساله‌ای که این‌بار در شهر مشهد اعتراض‌هایی به همراه داشته است.
دوچرخه‌سواری برای زنان تا چند ماه پیش در شهر مشهد مشکلی نداشت. بسیاری از دختران و زنان خصوصا برای تامین هوای پاک به جای وسایل نقلیه عمومی از دوچرخه استفاده می‌کردند اما در چند ماه اخیر بنا به قانونی نانوشته از دوچرخه‌سواری آنها جلوگیری می‌شود. کیوسک‌های کرایه دوچرخه دیگر زنان را پذیرا نیستند و شماری از پارک‌های عمومی نیز زنان دوچرخه‌سوار را راه نمی‌دهند. در حال حاضر در تمامی همایش‌های دوچرخه‌سواری که از عموم دعوت شده نیز از حضور آنها جلوگیری می‌شود.
در آخرین نمونه، هفته گذشته در پی همایش عمومی برای «روز هوای پاک» از دوچرخه‌سواران دعوت به عمل آمده بود. اما زمانی‌که تعدادی از زنان در محل حاضر شدند به آنها گفته شد اگرچه در دعوت‌نامه‌ها جنسیت ذکر نشده اما زنان اجازه همراهی گروه را ندارند.
شهرزاد، یکی از زنان دوچرخه‌سوار و فعال در مشهد روایت کرد: «برای همراهی با گروه دوچرخه‌سواران به محل همایش رفته بودیم که جلوی شرکت ما را گرفتند. حتی یکی از مسوولان گفت که «این اقدام ممنوع است و حتی یکی از دوستان خودمان را بازداشت کردند»، یکی دیگر از آنها نیز گفت «دوچرخه‌سواری شما برای ما مسوولیت دارد. اگر شرکت کنید دیگر اجازه برگزاری همین همایش‌های آقایان را هم صادر نمی‌کنند. در نهایت ما با مسوولیت خودمان در همایش شرکت کردیم اما نگذاشتند که در جمعیت دوچرخه‌سوارها که با اسکورت ماشین‌های امداد، راهنمایی رانندگی و هیات بودند رکاب بزنیم. در واقع ما از چهارچوب محافظت‌شده شرکت‌کننده‌ها خارج بودیم.»
به گفته شهرزاد در خصوص ممنوعیت دوچرخه‌سواری زنان در پارک‌ها، یکی از نگهبانان پیست دوچرخه‌سواری «کوهسنگی» به او گفت که ستاد امر به معروف و نهی از منکر که در این پارک مستقر است چنین دستوری داده است: «در همایش روز هوای پاک با رییس و معاونت هیات هم صحبت کردیم اما گفتند که اگر شما شرکت کنید فردا ما باید به مقامات بالاتر جواب پس بدهیم. اگرچه ما اصرار کردیم و با فاصله ۱۰ دقیقه‌ای از گروه رکاب زدیم اما حضور ما هیچ رسمیتی نداشت.»
پلیس و نیروی انتظامی اگرچه با دوچرخه‌سواران زن برخورد خشونت‌آمیزی نداشته اما به گفته این دوچرخه‌سوار این نهادها بارها جلوی دوچرخه‌سواران زن را گرفته: «مثلا با این بهانه که دوچرخه‌سواری زنان در این منطقه ممنوع است. یا حتی این سوال که آقایان این گروه با خانم‌ها چه نسبتی دارند. حتی یک بار در طرقبه پلیس نگه‌مان داشت که اینجا کلی موتورسوار رفت و آمد دارد و خیلی از موتورها دزدی است برای همین این منطقه برای دوچرخه‌سواری شما امنیت ندارد. در نهایت هم گفتند که اگر به تذکرات توجه نکنید ما مجبوریم دوچرخه‌ها را توقیف کنیم.»
نزدیک به هشت سال پیش نیز تیم دوچرخه‌سواری زنان در یکی از همایش‌های شهر مشهد بازداشت شد. ماموران جلوی آنها را گرفتند و به وسیله یک کامیون تمامی دوچرخه‌ها و دوچرخه‌سواران را به کلانتری بردند. در نهایت با گرفتن یک تعهدنامه و چند ساعت بازداشت همگی آزاد شدند.
در پی اصرار زنان دوچرخه‌سوار مشهد برای شرکت در همایش‌های عمومی، رییس هیات دوچرخه‌سواران به زنان وعده‌ای داده که باز هم مهری بر جنسیت آنها زده شده: «بعد از دو باری که با سماجت در همایش‌ها شرکت کردیم، رییس هیات گفت که برای شما صحبت کردیم که در ورزش‌گاه سرپوشیده ثامن خارج شهر، ساعت‌های خاصی را از بعضی روزها به دوچرخه‌سواری بپردازید و همایش‌هایی هم در پارک بانوان حجاب برای‌تان برگزار می‌کنیم.» به گفته شهرزاد پارک «بانوان حجاب» در میان دیوارهای سه متری محصور است.
تعداد کم زنان دوچرخه‌سوار در شهر مشهد و نگرانی از مسایل امنیتی از جمله مواردی‌ست که به گفته این دوچرخه‌سوار باعث عدم پیگیری مستمر این مساله توسط شهروندان شده است. اختلاط جنسیتی در گروه‌های دوچرخه‌سوار اما یکی از عوامل تذکراتی‌ست که این گروه با آن مواجه می‌شوند.
با این وجود به گفته یکی از کنش‌گران حقوق زنان شهر مشهد، طی ششماه اخیر پیگیری‌های بسیاری در این خصوص انجام شده اما هیات دوچرخه‌سواری حمایتی از زنان دوچرخه‌سوار نمی‌کند و اگر بیمه ورزشی نیز شامل حال‌شان شود در صورت وقوع یک اتفاق، حامی ندارند. حضورشان تعریف نشده است و فدراسیون نیز آنها را به رسمیت نمی‌شناسد.
کنش‌گران حقوق زنان در این شهر پیگیری‌های فراوانی داشتند. مسوولان اما در ابتدا تقصیر را به گردن علم‌الهدی، امام جمعه مشهد انداختند که این ممانعت طبق دستور وی انجام شده. در حالی‌که علم‌الهدی در سایت شخصی‌اش در پاسخ به این سوال، چنین دستوری را رد کرد: «متاسفانه مسوولین کم‌کاری‌ها و عدم توانایی در پاسخ‌گویی نسبت به قوانین و آیین‌نامه‌های‌شان را فرافکنی می‌کنند. آیت‌الله علم‌الهدی بارها در جلساتی که با مجموعه‌های مدیریت شهری و شورای شهر داشته نسبت به برخورد با منکرات و ورزش بانوان در محیط‌های عمومی بدون رعایت ضوابط و شرایط لازم تذکر داده است. اما این مسوولین شورای شهر و شهرداری‌ها و به طور خاص مسولین پارک‌ها هستند که اگر بنا دارند به این خواسته امام جمعه مشهد جامعه‌ی عمل بپوشانند آن را در قالب قوانین و دستورالعمل‌های خود درآورند. اگر کسی هم نسبت به آن سوال کرد در جواب دستورالعمل منطقی و قانونی آن را ببیند.»
البته شورای شهر نیز یکی از نهادهایی بود که کنش‌گران حقوق زنان به سراغ آن رفته‌اند: «در همین دوره از شورای شهر به دلیل آن‌که دوچرخه‌سواری زنان را نامناسب می‌دانند، با آن مخالفت کردند و دوچرخه‌های عمومی را به زنان کرایه نمی‌دهند؛ در حالی‌که عوارض نوسازی و مالیات را از زنان و مردان یکسان دریافت می‌کنند ولی خدمات یکسانی ارایه نمی‌دهند.»
یکی از اعلام‌کنندگان ممنوعیت دوچرخه‌سواری زنان در مشهد، فاطمه غیور، عضو هیات رییسه شورا (منشی اول)، نایب رییس کمیسیون خدمات شهری و نایب رییس کمیته نظارتی شماره ۵ (مناطق ۱۰، ۱۱ و ۱۲) است که در گفت‌وگو با رسانه‌ها نیز اعلام کرده: «استفاده از دوچرخه برای بانوان در راستای حمل ونقل عمومی مجاز نمی‌باشد. در قانون استفاده از دوچرخه برای عموم مطرح می‌باشد اما باتوجه به مسائل شرعی وعرفی حاکم در جامعه استفاده از این وسیله در مکان‌های عمومی برای بانوان مورد قبول نیست. بانوان به خاطر محدودیتی‌هایی که در پوشش دارند نمی‌توانند از این وسیله نقلیه در راستای حمل و نقل عمومی استفاده کنند.»
«مسایل شرعی و عرفی» که در صحبت‌های فاطمه غیور نیز به آن اشاره شده از جمله مهم‌ترین موانعی‌ست که محدودیت‌های بسیاری را بر سر راه زنان در حوزه‌های مختلف به همراه داشته. از همین روی، کنش‌گران حقوق زنان مشهد برای استفتا در خصوص دوچرخه‌سواری زنان به سراغ مراجع مذهبی نیز رفتند. در میان آنها آیت‌الله محمدعزالدین الحسینی الزنجانی یکی از مراجعی‌ست که دوچرخه‌سواری زنان را بلامانع دانسته: «موتورسواری و نیز دوچرخه‌سواری و اسب‌سواری بانوان با حفظ حجاب شرعی مانعی ندارد.»
اما آیت‌الله‌های دیگری از جمله آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی به صراحت با این مساله مخالفت کرده‌اند. از نظر خامنه‌ای «دوچرخه‌سواری برای دختران و بانوان در مجامع عمومی و در منظر نامحرم موجب جلب نظر مردان و در معرض فتنه و به فساد کشیده شدن اجتماع و منافی با عفت بانوان است و لازم است ترک شود.»
آیت‌الله شبیری زنجانی نیز در پاسخ به استفتا گفت: «از آن‌جا که نوعا محرک و خالی از مفسده نیست جایز نیست.»، پاسخ آیت‌الله ماکرمی شیرازی نیز چنین بود: «تنها دوچرخه‌سواری برای بانوان در محیط‌های مخصوص بانوان اشکالی ندارد. مشروط بر اینکه سبب ضرر و زیانی نگردد.»، آیت‌الله سیستانی نیز پاسخ داده: «اگر عادتا تحریک‌آمیز باشد جایز نیست.»
از نظر حقوقی اما دوچرخه‌سواری زنان «جرم» محسوب نمی‌شود. همان‌طور که نظریه شماره۷/۵۱۵۲ مورخ ۷۹/۶/۵ اداره حقوقی قوه قضاییه دراین خصوص بیان داشته: «با توجه به اصل قانونی بودن جرایم و مجازات‌ها، چون جهت استفاده از کراوات، دوچرخه‌سواری دختران در خیابان‌های اصلی و نحوه اصلاح موی سر پسران در قوانین موضوعه و مدونه مجازاتی درنظر گرفته نشده است لذا اعمال مذکور، قانونا جرم تلقی نمی‌شود.»
با این وجود هر روز مقابل دوچرخه‌سواری زنان گرفته می‌شود. با وجود آن‌که بسیاری از مردان در گروه‌های دوچرخه‌سواری مشهد همراه با زنان پیگیر رفع این ممنوعیت غیرقانونی هستند خود آنها نیز بارها با برخورد نیروی انتظامی مواجه شده‌اند. به طوری‌که نیروی انتظامی در ماه رمضان جلوی پسرهایی را که با شلوارک دوچرخه‌سواری می‌کردند گرفته بود. اما به گفته شهرزاد و یک کنش‌گر حقوق زنان گفت: «همراهی مردان گروه دوچرخه‌سواری در پیگیری حق زنان باعث شده که آنها همچنان در همایش‌ها حاضر شوند و پیگیر این حق شهروندی خود باشند.»
مساله دوچرخه‌سواری زنان سال‌هاست که در شهرها و مناطق مختلف مورد انتقاد بخشی از مردم نیز بوده است. شاید هر کدام از ما بارها به گوش‌مان خورده باشد که اندام زنان روی دوچرخه «تحریک‌آمیز» تلقی می‌شود یا به عنوان مثال، فتواهایی که گاه تکذیب و گاه تایید می‌شوند که حاکی از آسیب خوردن رحم زنان و عقیم شدن آنها به دلیل دوچرخه‌سواری است. زاویه نگاهی که امروز باعث شده این حق شهروندی از نیمی از جمعیت شهر مشهد و چه بسا زنان دیگر شهرهای ایران بدون جار و جنجال رسانه‌ای گرفته شود.
