سوم ماه مه (۱۴ اردیبهشت) روز جهانی آزادی مطبوعات است. به این بهانه نگاهی انداخته‌ایم به وضعیت روزنامه‌نگاران، وب‌نگاران و رسانه‌ها در ایران از اردیبهشت سال گذشته تا کنون.
به گزارش تارنگار حقوق بشر در ایران، ایران با ۳۷ روزنامه‌نگار و شهروند – خبرنگار زندانی، یکی از پنج زندان بزرگ جهان برای فعالان رسانه‌ای است. این کشور در رده‌‌بندی جهانی آزادی مطبوعات در سال ۲۰۱۶ از میان ۱۸۰ کشور جهان با چهار رتبه صعود نسبت به سال قبل در رده ۱۶۹ قرار گرفت.
این صعود چهارپله‌ای اما به گفته رضا معینی مسئول بخش ایران سازمان گزارشگران بدون مرز نه به بهبود وضعیت آزادی مطبوعات در ایران بلکه به بدتر شدن این وضعیت در دیگر کشورهای جهان مرتبط است.
او در گفت‌وگویی که هفته گذشته با دویچه‌وله داشت در این باره گفت: «این صعود اندک ایران به هیچ عنوان به این معنا نیست که وضعیت سرکوب و سانسور در ایران بهتر شده، بلکه بیشتر ناشی از آن است که وضعیت در دیگر کشورها بدتر شده است.»
سال ۱۳۹۴ هرچند در عرصه روابط بین‌الملل برای ایران سالی فرخنده بود و با امضای تفاهم هسته‌ای، برداشته شدن تحریم‌ها و باز شدن درهای رابطه با غرب همراه بود اما برای روزنامه‌نگاران ایران سال چندان نیکویی نبود.
این سال نیز تقریبا همانند سال‌های پیشین حداقل شاهد یک موج دستگیری روزنامه‌نگاران در ایران بودیم؛ سامان صفرزایی، آفرین چیت‌ساز، احسان مازندرانی، عیسی سحرخیز و داود اسدی در آبان ۹۴ به اتهام “فعالیت تبلیغی علیه نظام و اقدام علیه امنیت ملی” بازداشت و به زندان اوین منتقل شدند.
این بازداشت‌ها پس از ابراز نگرانی آیت‌الله خامنه‌ای از “نفوذ دشمن” صورت گرفت و سازمان اطلاعات سپاه با صدور اطلاعیه‌ای بازداشت‌شدگان را از “عوامل مرتبط با پروژه نفوذ دشمن در کشور” خواند که در مطبوعات فعال بوده‌اند. در این اطلاعیه آمده بود که این اقدام پس از “ماه‌ها رصد مستمر اطلاعاتی و اشراف همه‌جانبه به ابعاد فعالیت‌های این شبکه انجام شده است.”
به نوشته رسانه‌های ایران، صبح روز سه‌شنبه (۷ اردیبهشت/ ۲۶ آوریل) این روزنامه‌نگاران بازداشت‌شده پس از شش ماه از زندان به دادگاه منتقل شدند و رأی صادرشده از سوی دادگاه به آنها ابلاغ شد.
بر این اساس، احسان مازندرانی، مدیر مسئول روزنامه “فرهیختگان”، به ۷ سال حبس تعزیری محکوم شد. اتهام او “اجتماع و تبانی و فعالیت علیه نظام” اعلام شده است.
سامان صفرزایی، دبیر بین‌الملل نشریه “اندیشه پویا” نیز به “اتهام اجتماع و تبانی به قصد بر هم زدن امنیت کشور” به ۵ سال حبس تعزیری محکوم شده است.
داود اسدی و آفرین چیت‌ساز، روزنامه‌نگار روزنامه “ایران” نیز به ترتیب به ۵ و ۱۰ سال زندان محکوم شدند.
حکم عیسی سحرخیز، مدیر مسئول ماهنامه توقیف شده “آفتاب”، به دلیل عدم مطالعه پرونده توسط وکیل و عدم تشکیل جلسه دادگاه هنوز صادر نشده است.
مادر آفرین چیت‌ساز پس از صدور حکم فرزندش با کمپین بین‌المللی حقوق بشر مصاحبه کرده و از اذیت و آزار دخترش در زندان و نیز کتک زدن او خبر داده است. مریم آزادپور در این مصاحبه گفته است: «در حالی که چشمان فرزندم بسته بوده با بطری آب او را زده اند تا اعتراف بگیرند. شش ماه در سلول انفرادی دو متر در ۷۵/ ۱ متر بوده که فقط روزی دو بار به مدت نیم ساعت وقت تنفس در حیاط خلوت بند را داشته که دور تا دورش فقط دیوار بوده و بس. در تمام این شش ماه فقط با همان یک دست لباسی که دستگیر شده بود، در سلول بود.»
شکایت علیه قدیمی‌ترین روزنامه ایران معاصر
این اما تنها خبر ناگوار مطبوعات ایران در سال ۱۳۹۴ نبود. ۱۷ آذر میزان آنلاین یکی از سایت‌های دستگاه قضایی ایران، خبر داد که “دادسرای فرهنگ و رسانه” علیه مدیر مسئول روزنامه اطلاعات اعلام جرم کرده و خواستار رسیدگی به اتهام او از طریق دادسرای ویژه روحانیت شده است. اعلام جرم علیه محمد دعایی در پی انتشار مصاحبه محمد خاتمی رئیس جمهور پیشین ایران با سردبیر روزنامه لبنانی السفیر در شماره مورخ ١۴ آذر روزنامه اطلاعات رخ داده است.
دستور پیگیری قضایی علیه روزنامه‌ای که از سال ۱۳۰۵ یعنی ۹۰ سال پیش فعالیتش را آغاز کرده، شاید یکی از عجیب‌ترین اخبار بد سال گذشته بود. تا کنون اخباری مبنی بر پیگیری یا رد این شکایت منتشر نشده است.
اجرای احکام قبلی
هادی حیدری و ریحانه طباطبایی دو روزنامه‌نگار دیگری بودند که در سال ۱۳۹۴ بازداشت و به منظور گذراندن احکامشان روانه زندان شدند. هادی حیدری که پیشتر به یک سال زندان محکوم شده بود با سپری کردن نیمی از محکومیت خود در تاریخ ۸ اردیبهشت از آزادی مشروط بهره‌مند شد.
ریحانه طباطبایی در تاریخ ۹ آذر ١٣٩٣در شعبه ۱۵ دادگاه انقلاب اسلامی تهران محاکمه و به یک سال زندان و دوسال ممنوعیت فعالیت‌های سیاسی و مطبوعاتی و در فضای مجازی محکوم شد. این حکم را دادگاه تجدید نظر در تاریخ ۲۵ آبان ۱۳۹۴ تأیید کرد.
کیوان مهرگان همکار بسیاری از روزنامه‌های اصلاح‌طلب و دبیر سابق سرویس سیاسی روزنامه‌ی شرق در تاریخ ۴ شهریور ۱۳۹۴ به هنگام مراجعه به اداره گذرنامه برای تمدید گذرنامه‌اش بازداشت و به دادسرای اجرای احکام مستقر در زندان اوین منتقل شد. در این دادسرا وی مطلع شد که در رابطه با بازداشت‌های جمعی در روزنامه شرق در سال ۱۳۸۸ به یک سال زندان محکوم شده است.
بازداشت بعد از یک سال اقامت در ایران
بهمن دارالشفایی همکار سابق بی‌بی‌سی فارسی در بهمن ۱۳۹۴ پس از یکسال اقامت در ایران و کار در زمینه ترجمه آثار ادبی و فلسفی بازداشت شد. او پیش از بازداشت بارها از سوی ماموران وزارت اطلاعات احضار و بازجویی شده بود.
این وبلاگ‌نویس و روزنامه‌نگار پس از سه هفته به قید وثیقه آزاد شد اما هنوز تفهیم اتهام نشده و معلوم نیست چرا و به چه اتهامی سه هفته را در بازداشت بوده است.
تبعید برای یک روزنامه‌نگار و پژوهشگر
سعید مدنی در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۹۴ پس از چهار سال زندان آزاد شد اما برای سپری کردن دو سال مجازات تکمیلی تبعید، به بندرعباس منتقل شد.
به گزارش کمپین بین‌المللی حقوق بشر سعید مدنی به هشت سال حبس و ۲ سال تبعید در بندرعباس محکوم بود که پس از چهار سال با آزادی مشروط آزاد و بلافاصله برای گذراندن حکم تبعیدش به بندرعباس منتقل شد.
سعید مدنی در تاریخ ١٧ دی ماه ١٣٩٠ در منزلش بازداشت و به زندان اوین منتقل شد. این جامعه شناس که مقاله‌هایش در بسیاری از رسانه‌ها منتشر شده است، نزدیک به یک سال را در بند امنیتی ٢٠٩ و تحت فشار سپری کرد. او در تاریخ ٢٨ خرداد ١٣٩١ از سوی شعبه ٢۶ دادگاه انقلاب اسلامی به شش سال زندان و دو سال تبعید به بندرعباس محکوم شد.
حکم سنگینی که شکسته شد
آتنا فرقدانی فعال حقوق بشر و وب‌نگار زندانی در تاریخ ۱۲ خرداد ۱۳۹۴ به ۱۲ سال و ۹ ماه زندان محکوم شد. این وب‌نگار در تاریخ ۲۱ دی ماه ۱۳۹۳ در پی احضار به شعبه ۱۵ دادگاه انقلاب اسلامی تهران بازداشت و به بند زندانیان عادی زندان قرچک در وارمین منتقل شده بود.
به گزارش سازمان گزارشگران بدون مرز احضار فوری او به دادگاه پس از انتشار ویدیویی انجام شد که در آن فرقدانی آزارهای دوران نخستین حبس خود را (از ۲ شهریور تا ۱۱ آبان۱۳۹۳) در بند ۲ الف سپاه پاسداران در زندان اوین، شرح داده بود.
اعتراضات گسترده به این حکم ناعادلانه در داخل و خارج ایران سرانجام منجر به شکسته شدن این حکم شد.
وکیل آتنا فرقدانی، در ۶ اردیبهشت ۱۳۹۵، به خبرگزاری آسوشیتدپرس گفت که دادگاه تجدید نظر حکم خانم فرقدانی را به ۱۸ ماه تخفیف داده و او “به زودی آزاد خواهد شد.”
اخراج دسته‌جمعی خبرنگاران
در تاریخ ۳۰ خرداد ۱۳۹۴ پنج روزنامه‌نگار خبرگزاری کار ایران، ایلنا به طور دسته‌جمعی اخراج شدند. اسماعیل محمد‌‌ولی، سردبیر گروه کارگری این خبرگزاری با انتشار نوشته‌ای در صفحه فیس‌بوکش دلیل این اخراج دسته‌جمعی را “مقاومت در برابر سانسور خبر تجمع کارگران کارخانه فارسیت دورود مقابل ساختمان وزارت کار” عنوان کرد.
مسعود حیدری، مدیر‌‌عامل خبرگزاری ایلنا اما این خبر را “شلوغ‌کاری، شانتاژ و بزرگنمایی” دانست و گفت: «این اتفاق طبیعی است و در همه جا اتفاق می‌افتد که یک خبرگزاری نیروهایش را جابه‌جا کند یا تغییر دهد.»
توقیف مطبوعات
هفته‌نامه‌ی ۹ دی برای سومین بار در تاریخ ۱۲ مرداد ماه ۱۳۹۴ به دلیل انتشار مطالب انتقادی در باره توافق هسته‌ای و سیاست خارجی دولت روحانی توقیف شد.
سایت گزارشگران بدون مرز دلیل توقیف این هفته‌نامه از سوی هیات نظارت بر مطبوعات را “عدم رعایت مصوبات شورای عالی امنیت ملی” گزارش کرده است. ۹ دی یکی از رسانه‌های محافظه‌کاران تندروست که مخالف توافق اتمی ایران با کشورهای پنج به علاوه یک هستند.
هم‌زمان با توقیف این هفته‌نامه، هیات نظارت بر مطبوعات به چند رسانه دیگر نزدیک به جناح تندرو از جمله روزنامه کیهان و سایت رجانیوز نیز هشدار داد.
ماهنامه زنان امروز نیز در تاریخ ٧ اردیبهشت ١٣٩۴ و بر اساس بند دو ماده شش قانون مطبوعات که تصریح کرده “اشاعه فحشا ومنکرات و انتشار عکس‌ها و تصاویر و مطالب خلاف عفت عمومی ممنوع است” توقیف و پرونده آن برای بررسی قضایی به دادگاه ارسال شد. علت توقیف این نشریه پرونده‌ای بود که تحت نام “ازدواج سفید؛ درد یا درمان” در آخرین شماره این ماهنامه منتشر شد و رسانه‌های محافظه‌کار نسبت به آن به شدت واکنش نشان داده بودند.
این ماهنامه اما پس از شش ماه توقیف در آبان‌ماه سال گذشته دوباره منتشر شد.
فشار بر وب‌نگاران و فعالان اینترنتی
در تاریخ ۹ شهریور آرش زاد سردبیر سایت “وبلاگینا” از سایت‌های معتبر در عرصه فناوری‌های تازه اطلاعاتی به هنگام خروج از کشور از سوی اطلاعات سپاه پاسدران در فرودگاه امام خمینی تهران دستگیر شد.
آرش زاد، کارآفرین و وبلاگ‌نویس حوزه تکنولوژی است که در ترکیه اقامت دارد. او حدود ۸ سال در زمینه فناوری اطلاعات فعال بوده و مجموعه‌هایی چون “زیگزاگ‌لب” و سرویس‌های “باایمیل” و “کفشدوزک” را پشتیبانی می‌کند.
چند روز پس از دستگیری آرش زاد، در ۱۴ شهریور محسن صادقی‌نیا نویسنده وبلاگ “چشمان باز” دستگیر شد. این وب‌نگار در وبلاگ خود نوشته‌هایی در باره نقض حقوق بشر در ایران و انتقاد از اعدام‌های خیابانی منتشر می‌کرد. محسن صادقی‌نیا، پس از مسدود شدن وبلاگ‌اش از سوی کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه اینترنتی بازداشت شد.
۲۸ بهمن نیز چهار تن از همکاران سایت “نارنجی” در منازل مسکونی خود در کرمان بازداشت و روانه زندان شدند.
وب‌سایت “نارنجی” از سایت‌های شنا‌خته‌‌شده در حوزه فناوری اطلاعات و مسایل مربوط به وب و نوآوری‌های تکنولوژی ارتباطات است.
سایت نارنجی در سال ۱۳۸۹ به عنوان بهترین سایت اطلاع‌رسانی در سومین جشنواره آنلاین وب‌سایت‌های ایران برگزیده شد و در سال ۹۱ نیز برنده جایزه بهترین وبلاگ فارسی از نگاه دویچه‌وله شد.
مسئولان سایت نارنجی با هفت همکار دیگر خود در ۱۲ آذر ماه ۱۳۹۲ بازداشت شده و در ٣ خرداد ١٣٩٣ از سوی دادگاه کرمان به اتهام “تبلیغ علیه نظام و اقدام علیه امنیت ملی از طریق فعالیت در سایت نارنجی”، به ۱۱، ۷، ۵ و دوسال و نیم زندان محکوم شده بودند.
