رئیس سازمان زندان ها در هفته گذشته از اعطای مرخصی نوروزی به زندانیان طبق بخشنامه رئیس قوه قضاییه خبر داد. دکتر جهانگیر ، رئیس سازمان زندان ها با اعلام این خبر افزود “به مناسبت فرارسیدن عید نوروز و به درخواست سازمان زندان ها از ریاست محترم قوه قضائیه و با توجه به سیاست های قوه قضائیه مبنی بر حمایت از خانواده های زندانیان، و با موافقت معظم له بخشنامه نحوه اعطای مرخصی نوروزی از سوی حضرت آیت الله آملی لاریجانی صادر و ابلاغ شد.”
به گزارش تارنگار حقوق بشر در ایران به نقل از ایران وایر، گفتنی است بخشنامه مرخصی نوروزی زندانیان در دو بخش برای مرخصی زندانیان محکوم به حبس و زندانیانی که صرفاً به دلیل عجز از پرداخت جزای نقدی در حبس به سر می برند به مدت ۱۵ روز صادر شده است که علاوه بر ۱۵ روز، مدت مرخصی برای برخی از زندانیان به مدت ۱۵ روز دیگر نیز قابل تمدید خواهد بود.
طبق این بخشنامه ۵ گروه از زندانیان محکوم به حبس شامل محکومین به حبس ابد به شرط تحمل ۵ سال حبس، محکومین به حبس بیش از ۱۰ سال به شرط تحمل یک سال حبس، محکومین به حبس از ۵ سال تا ۱۰ سال به شرط تحمل شش ماه حبس، محکومین به حبس از یک سال تا ۵ سال به شرط تحمل حداقل ۲ماه حبس و محکومین به حبس کمتر از یکسال به شرط تحمل حداقل یک ماه حبس مشمول این بخش از مرخصی ها خواهند بود. البته بر اساس این بخشنامه به افرادی که باقیمانده حبس آنها کمتر از شش ماه باشد، مرخصی منتهی به آزادی اعطا خواهد شد.
در بخش دیگر در خصوص زندانیانی که صرفاً به دلیل عجز از پرداخت جزای نقدی در حبس به سر می برند، صحبت شده است. طبق این بخشنامه محکومین به جزای نقدی که باقیمانده آن بیش از یکصد میلیون ریال باشد به شرط تحمل حداقل ۲ ماه حبس و محکومین به جزای نقدی که مقدار باقیمانده آن بیش از پنجاه میلیون ریال تا یکصد میلیون ریال باشد به شرط تحمل حداقل یک ماه حبس مشمول مرخصی خواهند بود. به محکومین به جزای نقدی که مقدار باقیمانده آن تا پنجاه میلیون ریال باشد نیز مرخصی منتهی به آزادی اعطا می شود.
همچنین در خصوص مرخصی محکومین جرائم غیر عمدی و محکومین مالی نیز زندانیانی که به لحاظ عجز از پرداخت دیه در جرائم غیرعمد بازداشت هستند و همچنین دارندگان محکومیت مالی، صرف نظر از مدت اقامت در زندان از مرخصی موضوع این بخشنامه برخوردار خواهند بود.
البته بر اساس این بخشنامه زندانیان سیاسی و عقیدتی از مرخصی نوروزی محروم خواهند بود زیرا به روال بخشنامه های سابق در این بخشنامه نیز محکومین جرایم سرقت های مسلحانه و مقرون به آزار، جاسوسی، اقدام علیه امنیت کشور، آدم ربایی، جرایم باندی و سازمان یافته، تجاوز به عنف، دایر کردن مراکز فساد و فحشاء، اسید پاشی، اخلال در نظام اقتصادی، قاچاق مشروبات الکلی، محکومین به قصاص و اعدام و حدود شرعی، محکومین دارای سه سابقه محکومیت به ارتکاب همان جرم، محکومینی که به شرارت مشهورند، قاچاق مسلحانه و یا عمده مواد مخدر و روان گردان ها ، از مرخصی نوروزی محروم خواهند بود.
اعطای مرخصی نوروزی به زندانیان طبق بخشنامه رئیس قوه قضاییه در حالی صورت میگیرد که طبق ائین نامه اجرایی سازمان زندانها شرایط عمومی اعطای مرخصی به زندانیان عبارت است از سپری نمودن مدت معینی از دوران محکومیت و نیز کسب حداقل ۲۰۰ امتیاز برای هر نوبت مرخصی با توجه به معیارهای مندرج در آئین نامه اجرایی سازمان زندانها.
بر این اساس محکومین به حبس تا ۱۵ سال باید حداقل ۱/۶ (یک ششم) از مدت حبس و محکومین بیش از ۱۵ سال و حبس ابد باید حداقل سه سال از مدت محکومیت خود را سپری کرده باشند. محکومینی که دارای سابقه محکومیت در جرائم عمدی باشند، به ازای هر سابقه محکومیت یک ماه به نصاب مذکور اضافه می‌شود. همچنین محکومینی که به لحاظ عدم پرداخت جزای نقدی یا عدم تأدیه محکومیت مالی (موضوع مادتین ۱ و ۲ قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی) و یا هر دو در زندان بسر می برند، در صورتی که حداقل یک ماه بابت محکومیت مذکور تحمل حبس نموده باشند.
البته کلیه محکومین به استثنای مشمولین ماده ۲۲۱ ائین نامه اجرایی سازمان زندانها در صورت ازدواج یا فوت یکی از بستگان درجه یک آنان (پدر، مادر، فرزند، همسر، برادر، خواهر) بدون لحاظ شرایط عمومی اعطای مرخصی از یک نوبت مرخصی بهره‌مند می‌گردند.
در خصوص میزان مرخصی نیز طبق ائین نامه اجرایی سازمان زندانها به محکومین حبس جرائم غیرعمدی ومحکومینی که صرفاً به دلیل عدم پرداخت جزای نقدی، دیه و یا محکومیتهای مالی غیرکیفری در زندان نگهداری می‌شوند و نیز به زنان سرپرست خانوار و مادران دارای فرزند کمتر از ده سال در صورت فقدان سابقه عمدی محکومیت در صورت کسب امتیازات لازم به ازای هر دو ماه، سه تا پنج روز مرخصی تشویقی اعطاء می‌گردد.
در خصوص محکومین سایر جرائم که امتیازات لازم را کسب نمایند در صورت فقدان سابقه محکومیت در جرائم عمدی به ازای هر سه ماه و در صورت وجود سابقه محکومیت در جرائم عمدی به ازای هر چهار ماه، سه تا پنج روز مرخصی تشویقی اعطاء می‌گردد.
همچنین محکومینی که بنا به تشخیص پزشک زندان نیاز به بستری شدن در مراکز درمانی خارج از زندان را دارند بدون در نظر گرفتن شرایط عمومی اعطای مرخصی می‌توانند برای یک دوره معالجه، جهت بستری‌شدن از مرخصی استفاده نمایند و در صورت نیاز به ادامه بستری بیش از یک ماه بنا به تشخیص بیمارستان و تائید پزشکی قانونی قابل تمدید است.
اعطای مرخصی به محکومین، موکول به تصویب شورای طبقه بندی زندان و اخذ تأمین مناسب توسط مقام قضایی مربوطه است. دادستان محل و یا رئیس حوزه قضایی بخش که عهده‌دار وظایف دادستان می‌باشد نیز می‌توانند با رعایت شرایط پیش‌بینی شده در ائین نامه اجرایی سازمان زندانها با اخذ تأمین مناسب رأساً نسبت به اعطای مرخصی اقدام نمایند. اخذ تأمین و اقدامات مربوط به آن با التفات به رأی وحدت رویه شماره ۶۸۰ مورخ ۲۵/۵/۱۳۸۴ هیأت عمومی دیوان عالی کشور از هر حیث تابع احکام مربوط به قرارهای تأمین در قانون آئین دادرسی کیفری است.
با این حال بر اساس ماده ۲۲۱ ائین نامه اجرایی سازمان زندانها محکومین زیر از شمول اعطای مرخصی مستثنی هستند:
الف ـ محکومین جرائم سرقت مسلحانه و یا مقرون به آزار، ربودن مال دیگری از طریق کیف زنی، جاسوسی، اقدام علیه امنیت کشور، آدم ربائی، جرائم باندی و سازمان یافته، تجاوز به عنف، دائرکردن مراکز فساد و فحشاء، اسید پاشی، اخلال در نظام اقتصادی، ورود، تولید، توزیع و فروش مشروبات الکلی، قاچاق مسلحانه و یا عمده مواد مخدر و روانگردانها. ( منظور از قاچاق عمده مواد مخدر و روانگردانها مواردی است که مجازات قانونی جرم، حبس ابد یا اعدام باشد. )
ب ـ محکومین دارای سه سابقه محکومیت به ارتکاب همان جرم.
ج ـ محکومینی که به شرارت مشهورند.
د ـ محکومین به قصاص و اعدام.
همچنین اعطای مرخصی به محکومین جرائم سرقت طبق ائین نامه اجرایی سازمان زندانها در ایام نوروز ممنوع می‌باشد.
بر اساس ائین نامه اجرایی سازمان زندانها محکومین موضوع ماده ۲۲۱ به جز محکومین به قصاص و اعدام ، پس از تحمل ۱/۲ (یک دوم) از مدت محکومیت خود با تائید دادستان مربوط می‌توانند از مرخصی استفاده نمایند. همچنین مدت تحمل اولیه در مورد محکومین به حبس ابدی که مشمول ماده ۲۲۱ می‌باشند معادل ۱۰ سال خواهد بود. بنابراین طبق ائین نامه اجرایی سازمان زندانها زندانیان سیاسی تنها با تائید دادستان و پس از تحمل ۱/۲ (یک دوم) از مدت محکومیت خود مشمول شرایط اعطای مرخصی می شوند. مدت تحمل اولیه برای زندانیان سیاسی محکوم به حبس ابد معادل ۱۰ سال خواهد بود.
همچنین محکومین موضوع ماده ۲۲۱ ائین نامه اجرایی سازمان زندانها از جمله زندانیان سیاسی در صورت ازدواج یا فوت یکی از بستگان درجه یک آنان (پدر، مادر، فرزند، همسر، برادر، خواهر) از مرخصی محروم خواهند بود.
البته طبق ائین نامه اجرایی سازمان زندانها ، زندانیان محکومی که به هر دلیل واجد شرایط لازم برای برخورداری از مرخصی نباشند در مواقع اضطراری و یا خاص به پیشنهاد شورای طبقه بندی و موافقت دادستان محل می‌توانند از یک نوبت مرخصی بهره‌مند شوند. همچنین در مواقع اضطراری و بروز حوادث غیرمترقبه متهمین و محکومینی (که واجد شرایط اعطای مرخصی نمی‌باشند) می‌توانند بنا به تشخیص شورای طبقه بندی و موافقت قاضی مجری حکم یا رئیس حوزه قضایی و یا مقام بازداشت‌کننده حداکثر به‌مدت ۱۲ ساعت در روز به صورت تحت‌الحفظ به مرخصی اعزام گردند.
در هر صورت مدت مرخصی زندانیان جزء مدت محکومیت آنان محسوب گردیده، لیکن در صورت غیبت، ایام غیبت جزء مدت محکومیت احتساب نمی‌گردد و چنانچه زندانی پس از اعطای مرخصی غیبت نماید یا در حین مرخصی و یا اشتغال خارج از زندان مرتکب جرم عمدی شود، علاوه بر مجازات قانونی برای مدت معینی نیز از مرخصی محروم خواهد شد و در صورتی که زندانی پس از پایان مرخصی به زندان مراجعت ننماید و توسط مأمورین دستگیر و تحویل زندان داده شود تا پایان مدت محکومیت از مرخصی محروم خواهد شد. همچنین در صورتی که زندانی در خاتمه مدت مرخصی به زندان مراجعه ننماید، و تعقیب و دستگیری وی نیز به نتیجه ای نرسد با گزارش رئیس زندان ، مقام قضایی اقدام به ضبط تأمین مأخوذه خواهد کرد.
با این حال علی رغم پیش بینی شرایط اعطای مرخصی به زندانیان در آئین نامه اجرایی سازمان زندانها، اعطای مرخصی به زندانیان بر اساس این ائین نامه به عنوان یک حق تلقی نمی‌شود و زندانیان طبق این آئین نامه در خصوص اعطای مرخصی نمی توانند ادعایی داشته باشند، موضوعی که علاوه بر مخالفت با سیاست ترمیمی مندرج در ماده ۲۱۳ ائین نامه اجرایی سازمان زندانها که به منظور اصلاح مجرمین در نظر گرفته شده است، با اصل شخصی بودن مجازاتها نیز در مغایرت است زیرا عدم اعطای مرخصی به زندانیان نه تنها موجب تضییع حقوق انسانی زندانی می شود بلکه به نوعی خانواده زندانی را نیز مورد مجازات قرار میدهد.
