امید هامون‌نشینان بر باد رفت

۱۷سال است که خشکسالی دامنگیر هامون شده است.

به گزارش تارنگار حقوق بشر در ایران به نقل از کمپین فعالین بلوچ، آنطور که در آمارهای سازمان شیلات آمده است درسال‌های پر آبی، هامون نشینان هر سال۱۵هزار تن ماهی صید می‌کردند و هامون سالانه یک‌میلیون و ۴۰۰هزار تن علوفه ارزانی هامون نشینان می‌کرد. ۱۱۵هزار راس گاو سیستانی در سفره آباد هامون می‌چریدند و زندگی به هامون‌نشینان لبخند می‌زد اما اکنون آن دریای پهناور به بیابانی به وسعت ۵۷۰هزار هکتار تبدیل شده و مدت‌هاست که هامون نشینان در نبود تدبیر و بی‌توجهی مسئولان به مهاجرت ناگزیر تن داده‌اند. آنها سرزمین آبا واجدادی خود را ترک می‌کنند؛ آواره شهرهای دیگر می‌شوندو غم غربت به جان می‌خرند تا لقمه نانی تأمین کنند. سفره که خالی باشد چه باید کرد؟ به‌ویژه آنکه گردوغبار هم امانشان را بریده است. رئیس سازمان جنگل‌ها و مراتع می‌گوید:با خشک شدن هامون ۴۵۰هزار هکتار کانون‌های بحران گردوغبار در بستر این دریا فعال شده است.

اما وسعت کانون‌های بحران گردوغبار محدود به هامون نیست. به گفته مهندس خداکرم جلالی هم‌اکنون، ۱٫۲میلیون هکتار کانون‌های بحران گردوغبار در استان سیستان وبلوچستان فعال است.این یعنی چیزی بیش از یک هفتم کل کانون‌های بحران گردوغبار کشور در سیستان وبلوچستان فعال است. (در حال حاضر ۷٫۵میلیون هکتار کانون فعال گردوغبار درسراسر کشور وجود دارد). سیستانی‌ها بیشترین سهم را از گردوغبار دارند و کمترین سهم را از رفاه.

هامون نشینان فراموش شده‌اند

بهمن‌ماه است.باد می‌آید و گرد وغبار غوغا می‌کند ؛ چشم چشم را نمی‌بیند. سیستانی‌ها می‌گویند الان که خوب است بادهای ۱۲۰روزه که شروع شود گردوخاک از درهای بسته هم وارد می‌شود. سیستانی‌ها مدت‌هاست تاوان بی‌تدبیری مسئولان را می‌دهند. ۴دی‌ماه ۹۲رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست درحالی‌که حمید چیت‌چیان وزیر نیرو هم او را همراهی می‌کرد به سیستان سفر کرد تا از هامون بازدید کند. هامون‌نشینان در آنجا با پلاکاردهایی که روی آن به ابتکار لقب قهرمان احیای هامون داده بودند از او استقبال کردند. وزیر نیرو هم که متولی منابع آب کشور است درآنجا معضلات را بررسی کرد. ۲سال و یک‌ماه و ۲۰روز از آن سفر می‌گذرد اما در نبود تدبیر، امید هامون‌نشینان رفته رفته در گردوغبار رنگ می‌بازد.

دراین میان، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور تلاش می‌کند تا پوشش گیاهی بستر خشک شده هامون را با مشارکت مردم حفظ کند. جلالی ۲۱بهمن‌ماه در جمع خبرنگاران اعزامی به سیستان وبلوچستان و درحاشیه بازدید از هامون گفت که اولویت اول سازمان جنگل‌ها ومراتع برای حفاظت از پوشش گیاهی، حذف سوخت هیزمی و بوته‌ای است. به گفته وی، این سازمان سال گذشته ۵۰هزار هکتار از عرصه‌ها را با مشارکت مردم جنگل کاری کرده و امسال جنگل کاری در ۱۰۰هزار هکتار با گونه‌های اقتصادی دردستور کار این سازمان قرار دارد. این شیوه جنگل کاری که در قالب ماده ۳و باحفظ مالکیت دولت انجام می‌شود هم شغل ایجاد می‌کند و هم برای جوامع بومی درآمدزاست.

جلالی گفت که مصرف سوخت هیزمی در کشور ۸میلیون مترمکعب درسال ومصرف بوته ۶۰۰هزار مترمکعب است. این آمار نشان می‌دهد که تا چه اندازه مسئولان در سوخت رسانی به مناطق محروم دریغ می‌کنند آن هم درکشوری که رده نخست منابع نفت وگاز جهان را دارد.

وباز جلالی گفت که از ۲هفته پیش طی تفاهمنامه‌ای با سازمان نظام مهندسی کشاورزی قرار است از ۴هزار دانش آموخته منابع طبیعی برای حفاظت از پوشش گیاهی و نظارت بر چرای دام و آموزش جوامع محلی استفاده شود تا ۸۴٫۵میلیون هکتار مرتع کشور با مشارکت مردم حفظ شود. این طرح که به‌طور گسترده از سال آینده اجرایی می‌شود علاوه برحفظ پوشش گیاهی، اشتغال جوامع محلی را هم نشانه گرفته است.

هامون اما در این میان، ماجرای دیگری دارد. پوشش گیاهی در هامون همان اندازه فقیراست که هامون نشینان. و حالا سازمان جنگل‌ها و مراتع دست به ابتکار دیگری زده است؛ توزیع ۱۲۰۰آبگرمکن خورشیدی و ۳۰۰۰تنور گازی تا جوامع بومی ناگزیر به کندن بوته و قطع درخت برای تأمین سوخت و گرمایش سیاه چادرها و خانه‌های خود نشوند. سهم سیستان وبلوچستان ۱۶۹ آبگرمکن خورشیدی و ۵۰۹تنور گازی است.

به گفته رئیس سازمان جنگل‌ها تا‌کنون ۸۰آبگرمکن خورشیدی و ۲۳۰تنور گازی در ۴۵۰هزار هکتار از عرصه‌های خشک شده هامون توزیع شده، اما این میزان آبگرمکن و تنور البته پاسخگوی نیاز ۲هزار خانوار عشایر هامون‌نشین نیست. هر خانواده بنا به بررسی‌های انجام شده ماهانه ۳۲۰۰درختچه برای تأمین سوخت خود قطع می‌کند درختچه‌هایی که تنها مانع مقابله با گردوغبار است. حالا قرار است سالی ۲۵۰هکتار جنگل در سطح هامون ایجاد شود. تأمین آبگرمکن و تنور گازی هم در قالب طرح حفاظت از هامون با مشارکت هامون نشینان در حال اجراست. با اجرای این طرح ۴۵۰هزار هکتار از هامون تحت پوشش قرار می‌گیرد.

مهندس مسعود منصور، معاون امور اراضی وحفاظت سازمان جنگل‌ها و مراتع درباره این طرح به همشهری گفت : طرح حفاظت مشارکتی امسال در ۳میلیون هکتار به اجرا درآمده و تا پایان سال ۵میلیون هکتار تحت پوشش این طرح قرار می‌گیرد.

به‌گفته مسعود منصور، یکی از محورهای این طرح، توزیع آبگرمکن خورشیدی و تنور گازی است که در استان سیستان و بلوچستان تاکنون ۳۷۰هزار هکتار از عرصه‌های شهرستان خاش و منطقه تفتان در بلوچستان و ۴۵۰هزار هکتار از عرصه‌های تابع زابل و هامون تحت پوشش این طرح قرار گرفته است.

اهمال وزارت نیرو، ناتوانی سازمان محیط‌زیست

۱۷سال است که از حقابه هامون خبری نیست. سفر ۴دی‌ماه سال ۹۲و ۱۳بهمن سال۹۳ رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست به هامون هم گره‌ای از معضل هامون‌نشینان بازنکرد که تأمین حقابه هامون فراتر از اقدامات نمایشی، نیازمند پیگیری و دیپلماسی قوی وکارآمد است. دراین میان بی‌تدبیری مسئولان وزارت نیرو هم به معضلات هامون نشینان دامن زده است. درست یک‌سال پیش، درروزهای ۲۴و ۲۵بهمن‌ماه نخستین کنفرانس ملی انرژی‌های تجدیدپذیر و توسعه پایدار به همت دانشگاه زابل برگزار شد. درآن کنفرانس، رئیس دانشگاه زابل گفت که براساس مستندات علمی و بنا به تجارب جهانی، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در سیستان علاوه برآنکه باعث رونق اشتغال و درآمدزایی در منطقه می‌شود می‌تواند با ایجاد مزارع بادی تحولی در کشاورزی منطقه ایجاد کند، مزارعی که از یکسو باعث رونق کشاورزی می‌شود و از سوی دیگر منبع درآمدزایی است برای کشاورزان.

مدیردفتر باد وامواج سازمان انرژی‌های نو ایران هم درآن کنفرانس گفت: هر مترمربع از عرصه‌های سیستان قابلیت تولید ۴/۵تا ۵/۲کیلووات ساعت برق را دارد که با احتساب این آمار، اگر تنها ۱۰۰کیلومترمربع از اراضی سیستان به تولید انرژی خورشیدی اختصاص یابد برق به‌دست آمده ازاین عرصه معادل کل برق کشور خواهد بود. براساس این مستندات، اگر اراده‌ای در وزارت نیرو وجود داشته باشد می‌توان انرژی‌های نو در سیستان و بلوچستان را جایگزین معیشت مبتنی بر هامون کردو نشاط و رونق زندگی را به هامون‌نشینان بازگرداند ؛کافی است هزینه احداث یکی از صدها سدی را که جز تخریب طبیعت ثمری نداشته به اجرای این طرح اختصاص داد.