رویدادهای مثبت و منفی برای اقوام ایران در سال ۱۳۹۴ چه بود و دستاورد‌ها و ناکامی‌های آنان کدامند و چه دورنمایی در این زمینه برای سال جدید وجود دارد؟
به گزارش تارنگار حقوق بشر در ایران به نقل از دویچه وله، رویدادهای سال ۱۳۹۴در هر یک از نواحی و مناطق قومی کشور بررسی جداگانه‌ای می‌طلبد. در این سال حوادثی رخ داد که تاثیرات آن فرا‌تر از مناطق قومی بود. «عرب ستیزی»، اعتراض به برنامه «فیتیله»، «اعزام بلوچ‌ها به سوریه» و «تدریس زبان کردی در مدارس» از جمله اتفاقاتی بود که خبرهای مربوط به آن فرا‌تر از رسانههای محلی انعکاس یافت. سال۹۴ به گفته و باور بسیاری از نخبگان قومی سالی بوده است که دولت «تدبیر و امید» روحانی نتوانست قفل مشکلات اقوام را بگشاید.
مردم بلوچ با نگرانی سال ۹۴ را سپری کردند
حبیب‌الله سربازی از «کمپین بلوچ» درباره وضعیت بلوچهای ایران در سال ۹۴ به دویچه وله می‌گوید: «در سال ۱۳۹۴ برنامه اعزام جوانان فقیر روستایی بلوچ به سوریه کلید خورد و تعدادی از شهروندان فقیر بلوچ اهل سنت نیز بخاطر مشارکت در جنگ سوریه در رکاب سپاه کشته شدند. از سوی دیگر تبعات گسترش نفوذ امنیتی باعث افزایش جنگهای طایفهای میان بلوچ‌ها بوده که ماموران بسیج و سپاه مسبب آن عنوان شدهاند.»
سربازی همچنین می‌گوید در سال ۹۴ نگاه امنیتی و برخوردهای پلیسی ادامه داشته است تا جایی که اعدام‌ها در این استان بیش از بقیه مناطق کشور بوده است. او تصریح می‌کند: «در پایان ۹۴ شهیندخت مولاوردی معاون حسن روحانی در امور زنان از اعدام کلیه مردان یک روستا در سیستان و بلوچستان خبر داد. متاسفانه وی از مردم روستا به عنوان «قاچاقچیان بالقوه» یاد کرد که این سخن می‌تواند مصداق بارز توهین و نفرتپراکنی نسبت به بلوچ‌ها تلقی شود. همین نگاه امنیتی باعث شد که در دفتر مولانا عبدالحمید امام جمعه اهل سنت زاهدان دستگاههای شنود کار بگذارند، و همین نگاه نادرست است که باعث ساخت فیلمهای سینمایی جدیدی چون «بادیگارد»، حاتمیکیا شده که چهره بلوچ‌ها را خشن جلوه می‌دهد.»
حبیب الله سربازی نتیجه می‌گیرد که مردم بلوچ سال ۹۴ را با نگرانی سپری کردند.
نگرانی ترکمن‌ها از سرنوشت امید کوکبی
در پاسخ به پرسش مبنی بر اینکه سال ۹۴ بر ترکمن‌ها چگونه گذشت، ناصر دیهجی، حقوقدان ساکن استان گلستان چنین پاسخ می‌دهد: «در سال ۹۴ دولت با دادن مجوز نشریات متعدد به متقاضیان ترکمن نشان داد که تا جایی که به دولت مربوط می‌شود در بخش فرهنگی زمینهی فعالیت را پدید می‌آورد. هر چند فضای فعالیت مطبوعاتی مبتلا به مشکلات بسیاری است که نیازمند همت مسئولان و ژورنالیستهای واقعی است.»
دیهجی در ادامه صحبتهای خود تاکید می‌کند که انتخابات مجلس با رد صلاحیت بهترین افراد ترکمنصحرا کلید خورد اما اعتماد به دولت باعث شد تا مردم مشارکت گستردهای درانتخابات داشته باشند.
این حقوقدان ترکمن از استان گلستان در ادامه تصریح می‌کند: «یکی از موضوعاتی که افکار عمومی ترکمنصحرا مدام پیگیر خبرهای مرتبط به آن است، پرونده امید کوکبی است. «رافت اسلامی» برای جوان نخبه ترکمن می‌تواند اقلیت قومی ترکمن را هر چه بیشتر به حاکمیت نزدیک‌تر نماید که امیدوارم با آغاز سال ۹۵ به وقوع بپیوندد.»
ناصر دیهجی نتیجه می‌گیرد، مجموعا دولت نشان داده است که می‌خواهد با پیگیری حقوق و نیازهای اقوام و اقلیت‌ها در بعد اقتصادی، فرهنگی و سیاسی خود را به آنان نزدیک کند. اما مجلس اصولگرایان تندرو، یکی از معضلات دولت در تمامی زمینه‌ها از جمله حقوق اقوام و مذاهب بوده است. مردم به مجلس آینده امیدوارند و منتظر رخدادهایی فرخنده درسال آینده از جمله عملی شدن طرحهای اقتصادی دولت هستند.
۹۴ سال «عرب ستیزی» در ایران
درسال ۹۴ وضعیت فعالان زندانی عرب در ایران نگرانی نهادهای حقوق بشر جهانی را برانگیخت. عفو بین‌الملل و دیده‌بان حقوق بشر با انتشار اطلاعیه‌هایی از بازداشت ده‌ها تن از فعالان سیاسی عرب شهر اهواز ابراز نگرانی کرده بودند و این نگرانی تا پایان ۹۴ نیز کاهش نیافت. درسال ۹۴ مسئله «عرب ستیزی» رسانههای دولتی هم نگرانی فعالان عرب و جامعه مدنی ایران را برانگیخت.
حادثه کشتهشدن زائران ایرانی در منا، موجی از انتقاد از عربستان سعودی را در رسانههای ایران به راه انداخت که بسیاری از آن‌ها حاوی مطالب توهین آمیز نسبت به عرب‌ها بود. عبدالله تمیمی نماینده شادگان، از شهرهای عرب نشین خوزستان، در نطق خود در مجلس از توهین به عرب‌ها در رادیو و تلویزیون سراسری ایران انتقاد کرد و آن را «سیاست خطرناک صدا و سیما» خواند. نماینده شادگان گفت: «ما عرب زبان نیستیم بلکه ما عرب اصیل هستیم.»
آغاز تدریس زبان کردی در مدارس در سال ۹۴
وضعیت کرد‌ها در سال ۹۴ با مناطق دیگر قومی کشور کمی تفاوت داشت. جمهوری اسلامی ایران با برخی «درخواستهای قانونی و مشروع» کرد‌ها به صورت محدود موافقت کرد. در همین راستا آموزش و پرورش با تدریس زبان کردی در مدارس متوسطه در کردستان مخالفتی نکرد و حتی دانشکده زبان و ادبیات کردی در استانهای کردزبان کشورفعالیت خود را آغاز کرد.
پس از سفر حسن روحانی به کردستان در اواسط ۹۴ برای اولین بار یک کرد ایرانی اهل سنت به عنوان سفیر ایران در مالزی منصوب شد.
۹۴ «سالی ناامیدکننده» برای آذربایجانی‌ها
امید رضایی روزنامهنگار که مقالات زیادی در خصوص مسائل آذربایجان نوشته می‌گوید: «سال ۹۴ برای ترک‌های ایران، سال ناامیدکنندهای بود، چون مردم همچنان فکر می‌کنند به آن‌ها دروغ گفته می‌شود. هیچکس در آذربایجان باور نکرد که تراکتورسازی در مستطیل سبز باخت. همه فکر می‌کنند همه‌چیز در فدراسیون رقم خورد. هواداران تراکتور فکر می‌کنند با احساساتشان بازی شده است.»
رضایی ادامه می‌دهد: «سال ۹۴ می‌توانست سال بهتری باشد، اگر در آذربایجان هم می‌گذاشتند زبان و ادبیات مادری در مدارس تدریس شود، چنان‌که در کردستان بالاخره تن به این خواسته مشروع مردم دادند. سال ۹۴، سال بهتری بود اگر رئیس‌جمهور روحانی به وعده خود مبنی بر تاسیس فرهنگستان زبان و ادبیات ترکی عمل می‌کرد و تصور نمی‌کرد می‌تواند سر میلیون‌ها ترک‌زبان را با افتتاح یک بنیاد فرهنگی، شیره بمالد.»
رضایی در ادامه به انتخابات مجلس و سخنرانی پرحاشیه قاضیپور، نماینده ارومیه هم اشاره می‌کند: «۹۴سال بهتری بود اگر شورای نگهبان می‌گذاشت نخبگان واقعی آذربایجان در انتخابات مجلس شرکت کنند تا همه بتوانند برآیند واقعی خواست مردم را ببینند. آن وقت بعید بود کسی مانند قاضیپور از ارومیه که پایتخت فرهنگی آذربایجان نامیده می‌شود به مجلس راه یابد؛ کسی که به زن‌ستیزی خود می‌بالد و بی‌محابا به جنایت جنگی‌ا‌ش اعتراف می‌کند.»
به گفته رضایی برای افرادی که یکی دو دهه بعد بخواهند به وقایع آذربایجان بپردازند، تنها نقطه عطف ۹۴ اعتراضات گسترده به برنامه فیتیله است. اما ۹۴ سال بهتری بود اگر حاکمیت و جامعه مدنی، صدای مردم آذربایجان را چنان که باید می‌شنیدند. کاش چاره‌ای اندیشیده می‌شد تا دیگر هیچکس نتواند در رسانههای بزرگ یک ملت را چنین تحقیر کند؛ آن‌وقت نفرت هم کمتر می‌شد.
امید رضایی در ادامه صحبتهای خود تاکید می‌کند در سال ۹۴، هیچ گامی برای رفع تبعیض‌های ساختاری علیه مردم آذربایجان برداشته نشد. و این یعنی در۹۵ هم در آذربایجان شاهد شعارهای نفرت‌پراکنانه علیه فارس‌ها و کرد‌ها و عرب‌ها خواهیم بود. وی تاکید می‌کند: «بی‌پرده و صریح بگویم در آذربایجان هیچ‌چیز در سال ۹۴ خوب نبود. حاکمیت، مردم و جامعه مدنی، البته نه به یک اندازه به نفرت دامن زدند. اگر این روند ادامه پیدا کند، در سال ۹۵ و سال‌های آتی دورنمای بهتری در انتظار ما نیست.»
