هشت نفر از ۲۱ صیاد ربوده شده ایرانی در فروردین سال ۱۳۹۴، دومین پاییز خود را در اسارت دزدان دریایی می‌گذرانند و خبر فوت هشت نفر دیگر از آن‌ها در اثر گرسنگی و شکنجه، روز دوشنبه، ۱۷ آبان در روزنامه اعتماد اعلام شد.
دریا که نان می‌دهد و جان می‌گیرد
دریا برای غالب ایرانیان یادآور خاطرات خوب است: مرکزنشین‌هایی که آخر هفته‌های‌شان را در ویلاهای کنار دریای شمال ایران با ویران کردن زمین‌های زراعی و جنگل‌ها می‌‌سازند، شاید تنی هم به آب می‌زنند و لبی هم تر می‌کنند. خوردن «خوتکا با ودکا» از شادی‌های مسافران در گیلان است یا دست‌کم بود.
دریای جنوب هم ایرانیان را به یاد کمپین «خلیج همیشه فارس» و شاید «ماهی جنوب» می‌اندازد و البته مناطق آزاد تجاری کیش و قشم و برای اقلیتی دوبی: آب‌های خلیج نیلگون فارس از آن‌سو.
سالانه البته ده‌ها نفر هم در اثر بی‌احتیاطی و بی‌توجهی به هشدارها، هنگام شنا در دریای کاسپین (خزر) غرق می‌شوند.
دریا برای بومیان اما معنای دیگری دارد: ساحل‌نشینان شمال و جنوب نان‌شان را از دریا در می‌آورند. از افسانه مردی که به اصرار زنش یا به عشق زنش، برای صید مروارید کف دریا می‌رود به این نیت که یک‌بار برای همیشه از فقر رهایی یابد اما هرگز برنمی‌گردد و زن بقیه عمر را در ساحل در حسرت گوهر به دست‌نیامده و عشق از دست‌رفته چشم به دریا می‌دوزد که بگذریم، می‌رسیم به واقعیت زندگی صیادان بلوچ در حاشیه دریای عمان و خلیج فارس.
نرخ بیکاری و فقر و محرومیت در سیستان و بلوچستان که برای مردم و رسانه‌ها عدد و رقم است، همان چیزی‌ست که صیادان بلوچ را علی‌رغم هشدارها و خطرها، به خلیج عدن می‌فرستد.
به گزارش سازمان ملل در میان صیادان خارجی، صیادان ایرانی بیش‌ترین سهم صید را از آب‌های سومالی دارند.
خلیج عدن در شمال سومالی و جنوب یمن، دریای عرب را به دریای سرخ وصل می‌کند. از اوایل دهه ۱۹۹۰ که جنگ داخلی در سومالی آغاز و دولت مرکزی سومالی ضعیف شده، سواحل این کشور و از جمله این خلیج به محل رفت و آمد آزاد کشتی‌ها و صیادان از نقاط مختلف دنیا تبدیل شده است.
در یک گزارش سازمان ملل در سال ۲۰۰۶ آمده است که هجوم لنج‌های ماهیگیری مجهز و پیشرفته به آب‌های سومالی باعث از رونق افتادن کسب‌وکار ماهیگیران بومی شده است که با تجهیزات سنتی و غیرمدرن ماهیگیری می‌کنند.
این هجوم صیادان مجهز خارجی که صیادان بومی سومالی را از نان خوردن انداخته بود، آن‌ها را بر آن داشت که برای محافظت از خود و کسب و کارشان، نیرویی موسوم به «داوطلبان ملی گارد ساحلی سومالی» تشکیل دهند. این گروه شبه‌نظامی از صیادان خارجی‌ای که برای ماهیگیری به آب‌های سومالی می‌آمدند، باج می‌گرفت و به واسطه همین پول‌ها چنان بزرگ و قدرت‌مند شد که حالا گاه به نفتکشهایی که از عدن می‌گذرند هم حمله می‌کند.
سفر بی‌بازگشت صیادان
یکی از حمله‌ها اما دامن‌گیر ۲۱ صیاد و ملوان بلوچ شد که ۲۰ بهمن ماه سال ۱۳۹۳ سوار لنج صیادی به نام «ابراهیم فروزانمهر» شدند و ساحل را به قصد ماهیگیری در آب‌های دریای عمان ترک کردند. صیادان بلوچ اواخر اسفند در تماس با خانواده‌های‌شان خبر دادند که در راه برگشتند. چند روز بعد اما در ششم فروردین ماه ۱۳۹۴، در آب‌های آزاد گرفتار حمله دزدان دریایی سومالیایی شدند و بدون این‌که توان دفاع از خود را داشته باشند، تسلیم شدند.
در این ۲۰ ماه، چهار نفر از صیادان و خدمه با کمک دولت و پلیس سومالی فرار کرده‌اند و یک نفر، تنها فرار کرده و پس از روزهای متوالی پیاده‌روی خود را به موگادیشو، پایتخت سومالی رسانده و بعد با کمک دولت، به ایران برگشته است.
در تماسی که یکی از این اسیرها با خانواده خود داشته، گفته است بعد از کشته شدن آن هشت نفر، زندان‌بانان مقداری بیسکوییت و چای به آن‌ها داده‌اند، اما دست و پای‌شان غل و زنجیر است و حتی برای رفتن به دستشویی پای‌شان را باز نمی‌کنند.
روزنامه اعتماد نوشته است دزدان دریایی هشت اسیر باقی‌مانده را به دو گروه چهارتایی تقسیم کرده‌اند، یک گروه شامل ناخدا و بستگانش و یک گروه بقیه. دزدان برای آزادی گروه اول ۱۵۰ هزار دلار و برای گروه دوم ۳۰ هزار دلار باج می‌خواهند.
این در حالی‌‌ست که درست یک روز قبل از روزنامه اعتماد، سایت فرارو در خبری مخدوش و ضد و نقیض به نقل از خانواده یکی از صیادان ربوده شده نوشت که «تا پیش از کشته شدن چهار نفر از صیادان آن‌ها از ما ۳۰ هزار دلار درخواست کرده بودند، اما در تماسی که روز جمعه [احتمالا ۱۴ آبان‌ماه] با اعضای خانواده داشته‌اند، از این رقم ۱۵ هزار دلار کم کردند.»
فرارو در تیترش آورده است که دزدان دریایی سومالی به پنج هزار دلار راضی شده‌اند در حالی که اگر حرف‌های بستگان اسیران درست نقل شده باشد، مبلغ درخواستی به ۱۵ هزار دلار کاهش یافته؛ آن هم برای یک گروه.
سایت خبرآنلاین، تنها سایت داخلی‌ای که مساله صیادان اسیر در چنگ دزدان دریایی را به شکل مستمر پیگیری کرده، نام برخی از آن‌ها را منتشر کرده است: شریف بلوچی، آدم بلوچی، احمد بلوچی و سعید بلوچی چهار نفر از هشت نفر اسیری هستند که هنوز زنده‌اند و اعظم بلوچی، جاسم بلوچی، علی‌محمد بلوچی، عظیم پرندوشی، عظیم بلوچی و خالد بلوچی شش نفر از هشت نفری هستند که جان سپرده‌اند.
ناخدا جمال‌الدین دهواری هم اسیر دزدان دریایی است.
خانواده‌های گروگان‌ها به اعتماد گفته‌اند وقتی دزدان دریایی با آن‌ها تماس می‌گیرند، عزیزان‌شان را شلاق می‌زنند و خانواده‌ها صدای زجر گروگان‌ها را می‌شنوند.
از عدن تا بهارستان
صاحب لنج ربوده شده، ابراهیم فروزان‌فر، عضو شورای شهر کنارک در استان سیستان و بلوچستان، به خانواده‌های ربوده‌شدگان که بارها برای پیگیری وضعیت عزیزان‌شان به او مراجعه کرده‌اند گفته است از طریق مقامات دولتی پیگیر نجات خدمه لنج خود است .
صباحی، همسر ناخدای دربند هم به خبرآنلاین گفته است که جز مراجعه به صاحب لنج کاری از دست و دیگر خانواده‌ها برنمی‌آید.
بنا بر گزارش‌ها، عبد‌الغفور ایران‌نژاد، نماینده اصلاح‌طلب فعلی چابهار و کنارک در مجلس، در تبلیغات انتخاباتی‌اش وعده داده بود که اولین اقدامش بعد از ورود به مجلس پیگیری وضعیت این اسیران بلوچ باشد. بیش از هفت ماه از برگزاری انتخابات و پنج ماه بعد از افتتاح مجلس جدید اما نشانه‌ای از پیگیری ماجرا از جانب او به چشم نمی‌خورد.
همسر ناخدای ربوده‌شده به اعتماد گفته است: «ما هر هفته به زاهدان می‌رویم و از مقامات دولتی کمک می‌خواهیم اما آن‌ها تاکنون کاری انجام نداده‌اند و فقط می‌گویند پیگیری می‌کنیم، ولی باز هیچ خبری نمی‌شود که نمی‌شود.»
دوشنبه ۱۷ آبان ماه، بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در واکنش به انتقاد از کم‌کاری دولت در قضیه صیادان و ملوانان ربوده شده به خبرنگاران گفت: «ایران با سومالی روابطی ندارد و دولت کارآمدی در این کشور وجود ندارد.»
به گفته او وزارت امور خارجه و دیگر نهادها تلاش‌های بسیاری برای آزادی گروگان‌های ایرانی انجام داده‌اند، «اما به دلیل این که گروگان‌گیرها، دزدان دریایی با ویژگی‌های خاص هستند، این کار را کمی دشوار کرده و بر حساسیت موضوع افزوده است.»
او بدون این‌که به دلیل این حساسیت اشاره کند، گفته است اطلاع‌رسانی در این خصوص به مصلحت صیادان ایرانی نیست.
سخنگوی وزارت امور خارجه گفته است: «تعدادی از این صیادان در ماه‌های گذشته آزاد شده و به ایران بازگشته‌اند و تلاش‌ها با جدیت ادامه دارد.»
این درحالی‌ست که صیادان آزاد شده یا با کمک دولت سومالی موفق به فرار شده‌اند یا به تنهایی.
آقای سخنگوی در پایان گفته است: «تقسیم وظایفی بین نهادها وجود دارد و پیگیری‌ها انجام می‌شود و در زمان مناسب اطلاع‌رسانی‌به موقع و لازم انجام می‌شود. با توجه به پیچیدگی موضوع در همین حد بسنده می‌کنم.»
نیروی دریایی، اسکورت کشتی‌های تجاری
این اما اولین بار نیست که یک کشتی یا لنج ایرانی در خلیج عدن هدف حمله دزدان دریایی منسوب به سومالی قرار می‌گیرد. گزارش‌های زیاد، پراکنده، غیردقیق و بدون جزییاتی از هجوم دزدان دریایی به لنج‌ها و کشتی‌های ایرانی و گروگان‌گیری ملوانان و صیادان منتشر شده است.
طبق گزارش خبرآنلاین، شهریور ماه ۱۳۹۴، ۱۴ ملوان و صیاد ایرانی موفق شده‌اند از چنگ دزدان دریایی فرار کنند و خود را به ایران برسانند. رسانه‌ها نوشته‌اند این صیادان شش ماه در اسارت دزدان دریایی بوده‌اند و همراه لنج دیگری که حدود ۲۰ خدمه داشته گرفتار شده‌اند. خدمه لنج دوم موفق به فرار نشده‌اند. با توجه به تقارن زمانی به‌نظر می‌رسد این همان لنج ۲۱نفره‌ای باشد که این روزها در مورد آن صحبت می‌شود.
در آذر ماه ۱۳۹۴ رسانه‌های ایران به نقل از خبرگزاری‌های فرانسه و ایتالیا گزارش‌هایی از درگیری تعدادی گروگان ایرانی با دزدان دریایی منتشر کردند. در این درگیری‌ها ملوانان و صیادان ایرانی بعد از دیگری مسلحانه و کشتن چند دزد دریایی، موفق به فرار شدند.
حمله‌های دزدان دریایی به کشتی‌های ایرانی در سال‌های اخیر اما با حضور نیروی دریایی ایران در خلیج عدن کاهش پیدا کرده بود به‌ویژه از سال ۲۰۱۱ که ناوهای نیروی دریایی کشتی‌های تجاری و نفت‌کش‌های ایرانی را در این منطقه اسکورت می‌کنند.
بر اساس گزارش‌هایی که در طول این سال‌ها از درگیری نیروهای ایرانی و دزدان دریایی منتشر شده است، ناوهای نظامی ایران بارها به دزدان دریایی خسارت وارد کرده و آن‌ها را فراری داده‌اند.
به گفته مقامات ارتش، در چند سال گذشته نیروی دریایی بیش از ۳۰۰ بار با دزدان دریایی درگیر شده است، از جمله سه بار در سال جاری. در آخرین نمونه که به گزارش خبرگزاری مهر ۲۷ مهر ماه رخ داده است، دزدان دریایی سه بار تلاش کرده‌اند دو کشتی تجاری ایرانی را بربایند که هر بار با دخالت ناو گروه ۴۴ نیروی دریایی ایران، ناکام مانده‌اند.
مهر نوشته است دزدان دریایی با تعداد نفرات زیاد و تجهیزات پیشرفته حمله می‌کنند اما در گزارش‌هایی که از جان به در بردگان دزدان دریایی منتشر شده، آمده است که آن‌ها فقط کلاشنیکف و آرپی‌جی دارند.
از سوی دیگر نیروی دریایی ایران فقط از کشتی‌های تجاری و نفت‌کش‌ها حمایت می‌کند، نه از لنج‌های کوچک ماهیگیران فقیر.
رپورتاژآگهی با پول مردم، سکوت در قبال مرگ
انتشار گزارش مرگ هشت گروگان ایرانی در اثر گرسنگی و شکنجه، باعث واکنش‌های گسترده در فضای مجازی شد و کابران توئیتر فارسی به شوخی و جدی به ناکارآمدی حکومت ایران در آزاد کردن گروگان‌ها انتقاد کردند.
سهند ایران‌مهر در تویئتر خود نوشته است: «کاش اکیپ شجاعی که آمریکایی‌ها را به اسارت گرفتند و از ماجرا فیلم گرفتند، ۱۶ ایرانی اسیر دزدان دریایی را هم نجات می‌دادند».
کاربری به نام «زهرای هوایی» هم نوشته است: «اگر فلسطینی‌ها در دست دزدان دریایی اسیر بودند، ما همه نیروهای مسلح کشور را برای آن‌ها بسیج می‌کردیم.»
اما رضا حقیقت‌نژاد، روزنامه‌نگار مقیم ترکیه واکنش متفاوتی نشان داده: «کارنامه جمهوری اسلامی اتفاقا در مقابله با دزدان دریایی خوب است، بحث به‌سادگی نوشتن در توییتر نیست.»
در این میان خبرگزاری مهر روز دوشنبه ۱۷ مهر ماه، یعنی همزمان با گزارش روزنامه اعتماد درباره ملوان‌های ایرانی و دزدان دریایی، در گزارشی مفصل از توان نیروی دریایی ایران تعریف و تمجید کرد. در این گزارش که بیش‌تر به یک آگهی تبلیغاتی به سفارش نیروی دریایی ایران شبیه است آمده که امروز حضور مقتدرانه ایران در آب‌های آزاد نه تنها باعث دلگرمی کشورهای دیگر است، بلکه نشان‌دهنده سطح بالای توانمندی کشور در عرصه نظامی و ساخت تجهیزات سبک و سنگین است. تجهیزاتی که مانند ابزارهای برخی از کشورهای منطقه وارداتی و برآمده از دلارهای نفتی نیست و می‌تواند به خوبی از منافع کشور در مقابل تهدیدها در آسمان، دریا و زمین دفاع کند.»
به نظر می‌رسد این خبرگزاری با ذکر جزییاتی از عملیات نظامی نیروی دریایی علیه دزدان دریایی سعی در خنثی کردن انتقادهای گسترده علیه حکومت در فضای مجازی دارد. در این گزارش که با تیتر «برتری ایران در نبرد با دزدان دریایی/ نفتکشهایی که به مقصد می‌رسند» روی سایت قرار گرفته، هیچ اشاره‌ای به صیادهایی که به مقصد نمی‌رسند نشده است. این خبرگزاری همچنین هیچ اشاره‌ای به هشت صیاد بلوچ که از گرسنگی مرده‌اند نکرده است.
اکنون اما «جمعی از فعالان اجتماعی و رسانه‌ای» در نامه‌ای ضمن توصیف آن‌چه در این ۲۰ ماه بر این صیادان و خانواده‌های‌شان گذشته است، خبر از تشکیل کمپین «تا آزادی صیادان ایرانی» داده‌اند. آن‌ها گفته‌اند که قرار است این کمپین به منظور همدردی با خانواده‌های کشته‌شدگان و گروگان‌ها فعالیت کند: «تلاشی برای یافتن راهکاری به منظور پیگیری منسجم سرنوشت ملوانان ایرانی و آزادسازی هرچه سریع‌تر آن‌ها شکل گرفته است.»
فعالان این کمپین و کاربران فضای مجازی این روزها سعی می‌کنند با هشتگ FreeIranianSailors# دولت و رسانه‌ها را تحت فشار بگذارند تا شاید اقدام عملی و موثری برای آزادی صیادان اسیر انجام شود.
والتر بنیامین، متفکر فقید یهودی-آلمانی معتقد بود فقرا معمولا حین دست و پا زدن برای نجات خودشان به یک‌دیگر آسیب می‌زنند. تراژدی فقر در سیستان‌وبلوچستان را این‌بار فقرای سومالیایی کامل کرده‌اند. مسائل چنان به هم پیوسته‌اند که فقر و قحطی و جنگ داخلی سومالی که مایه تفریح برخی ایرانی‌ها و حتی گاه دست‌مایه شوخی در رسانه‌های رسمی کشور می‌شود، می‌تواند به مرگ زجرآور هموطنان ساکن سواحل خلیج‌فارس بینجامد.
