پنجشنبه ۲۴ فروردین‌ماه تماس صوتی رایگان تلگرام برای کاربران ایرانی راه‌اندازی شد. محمود واعظی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران به‌طور رسمی، قانونی بودن این امکان در کشور را تأیید کرد. اما چندی نگذشت که این امکان در ایران فیلتر شد اما چرا؟
با وجود اینکه راه‌اندازی سرویس تماس رایگان تلگرام با مجوز دولت انجام شد اما تا چند ساعت پس از آغاز، برای مشترکان اینترنت اپراتورهای ایران یعنی همراه اول، ایرانسل و رایتل، این امکان در دسترس نبود. ساعت ۱۶ روز جمعه ۲۵ فروردین اما بعد از تکذیب اعمال محدودیت از سوی اپراتورها، مشکل برطرف شد. اما در مدت چند روز پس‌ازاین رفع محدودیت این امکان در ایران به دستور قوه قضاییه مسدود شد.
روز دوشنبه ۲۷ فروردین خبرگزاری فارس گزارش داد که امکان تماس صوتی تلگرام که از جمعه ۲۵ فروردین در ایران فعال شده بود، با دستور قضایی مسدود شده است.
بر اساس این گزارش٬ با آنکه «وزارت ارتباطات، اپراتورهای ثابت و اینترنت موبایل و حتی مدیر تلگرام هنوز دراین‌باره توضیحی نداده‌اند، اما برخی منابع در وزارت ارتباطات تأیید کرده‌اند که این سرویس با دستور قضایی مسدود شده است.»
امکان برقراری تماس صوتی از طریق تلگرام تهدیدی جدی برای منافع اپراتورها در ایران است زیرا اقبال عمومی برای استفاده از این نوع تماس باعث کاهش درآمد اپراتورها شده و سود آنها را پایین می‌آورد. پیش‌ازاین با آغاز بکار اپلیکیشن‌های پیامرسان با بهره‌مندی از اینترنت، شوک بزرگی به اپراتورها وارد شد و آنها را بر آن داشت تا برای حفظ منافع خود تعرفه اینترنت را افزایش دهند. در حال حاضر نیز احتمال افزایش تعرفه اینترنت وجود دارد. واعظی درباره گران شدن تعرفه‌های اینترنت پس از فعال شدن سرویس جدید تلگرام گفته است: «سیاست ما این بوده که این‌گونه خدمات که موردنیاز مردم است و از نظر اقتصادی لطمه‌ای به کار دیگران نمی‌زند را آزاد بگذاریم. الان شبکه‌های مختلفی هستند که همین سرویس را ارائه می‌دهند. تعداد کاربران تلگرام در ایران قابل‌مقایسه با سایر کشورها نیست به همین جهت خود تلگرام آرام آرام این برنامه را توسعه می‌دهد.»
هر چند وزیر ارتباطات در ادامه یادآور شده است: «این‌گونه سرویس‌ها از طریق شبکه‌هایی که اپراتورها سرمایه‌گذاری کرده‌اند باید داده شود. یعنی اگر اپراتورها موافق نباشند که چنین سرویسی داده شود قطعاً این با مشکل مواجه می‌شود. ضمناً نسل سوم و چهارم اینترنت همراه در شهرهای مختلف اجرا شده با سرمایه‌گذاری حدود ۱۹ هزار میلیاردی تومانی انجام شده است. اپراتورها در حال بررسی هستند که این امکانات وضعیت اقتصادی آنها را چگونه تحت شعاع قرار می‌دهد.»
پیش از مسدود شدن تماس صوتی تلگرام به دستور قوه قضاییه با وجود برقراری امکان تماس صوتی در تلگرام و مجوز دولت ایران برای فعال بودن آن در کشور گفته می شد ممکن است مشترکان اپراتورها نتوانند از آن استفاده کنند. دراین‌باره وزیر ارتباطات گفته است: «اگر اپراتوری تشخیص دهد به دلایل اقتصادی و نه سیاسی این تماس صوتی را ارائه نمی‌دهند مختار است و ما نمی‌توانیم اجبار کنیم. در دنیای امروز هیچ‌چیز جایگزین دیگری نمی‌شود. در حال حاضر انواع و اقسام شبکه‌های اجتماعی وجود دارد که با خدمات مختلف جای خود را پیدا می‌کند.»
البته به غیر از بحث مالی، تماس‌های صوتی تلگرام رمزگذاری می‌شود و رصد کردن مکالمات مشترکان تلفن در ایران به این دلیل سخت‌تر است.
در حال حاضر شبکه تلگرام بیش از هر شبکه دیگری در بین ایرانیان محبوبیت دارد و مورد استفاده قرار می‌گیرد. آذرماه ۹۵ ابوالحسن فیروزآبادی دبیر شورای عالی فضای مجازی اعلام کرد که تلگرام در ایران ۴۰ میلیون کاربر دارد. این آمار با توجه به افزایش خرید گوشی‌های هوشمند از سوی ایرانیان رو به افزایش است. چنین شبکه گسترده‌ای در مواردی همچون انتخابات می‌تواند بستری برای تبلیغات و تهییج افکار عمومی به سود یا ضرر عده یا فردی خاص باشد. به‌این‌ترتیب با نزدیک شدن به زمان هر یک از انتخابات در ایران بحث فیلتر، محدود و یا کنترل بیش‌ازپیش این فضا مطرح می‌شود.
برای مثال در دولت‌های نهم و دهم برای جلوگیری از انتشار اطلاعات در زمینه‌های مختلف، شبکه‌های اجتماعی همچون توییتر و فیس‌بوک فیلتر شدند. اوج فشار برای جلوگیری از دسترسی شهروندان به جریان آزاد اطلاعات، در جریان اعتراضات بعد از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۸۸ بود. از آن زمان توییتر و فیس‌بوک در ایران فیلتر است و بخشی از حاکمیت که در برابر دولت قرار دارد اجازه رفع فیلتر آن را نمی‌دهد.
دوازده مهرماه ۹۵ چندساعتی در فضای مجازی اخباری منتشر شد مبنی بر رفع فیلتر شبکه توییتر. انتشار این خبر با واکنش صریح و سریع معاون قضایی دادستان کل کشور رو به رو شد. عبدالصمد خرم‌آبادی، معاون قضایی دادستان کل کشور در امور فضای مجازی با تاکید بر اینکه توییتر به‌هیچ‌وجه رفع فیلتر نمی‌شود گفته است:«با توجه به نقشی که شبکه اجتماعی توئیتر در فتنهٔ سال ۸۸ داشته، این شبکه به هیچ‌وجه رفع فیلتر نمی‌شود.»
وی به ناتوانی دولت در زمینه رفع فیلتر توئیتر اشاره و اظهار کرده است: «حتی اگر اعضای کارگروه هم به لحاظ اکثریتی که دولت در این کار گروه دارد، به رفع فیلتر شبکهٔ اجتماعی توییتر رأی بدهند، این شبکه علاوه بر دستور کارگروه با دستور مقام قضایی هم فیلتر شده و به همین خاطر تصمیم کارگروه منجر به رفع فیلتر توییتر نخواهد شد.»
در حالی که این طیف سیاسی به دنبال ایجاد شبکه‌های داخلی برای جایگزینی تلگرام و توئیتر هستند، دولت حسن روحانی اما با وجود فشارهای بسیار برای توسعه فیلترینگ در برابر این خواست امنیتی گروه‌های فشارِ مخالفِ خود ایستاد و نه تنها اپلیکیشنی مثل پیامرسان تلگرام را فیلتر نکرد که امکان برقراری تماس صوتی از این طریق را نیز مسدود نکرد با این همه این امکان به دستور قوه قضاییه در نهایت فیلتر شد.
واعظی درباره فشارها بر سر فیلتر تلگرام گفته است: «نگاه دولت به شبکه‌های اجتماعی این است که تا جایی که مردم استفاده صحیح می‌کنند، وجود آنها مشکلی ندارد. وی با اعلام فعال شدن تماس صوتی رایگان تلگرام با مجوز وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات انجام شده، یادآوری کرده است که اگر مشکلی در این زمینه وجود داشت، این قابلیت راه‌اندازی نمی‌شد.»
البته همچنان دقیقاً مشخص نیست امکان صوتی تلگرام در ایران به دلیل ضربه خوردن شرکت‌های تلفن همراه فیلتر شده است یا علت رمزگذاری تماس‌ها بوده است.
مهدی مطلبی
