به گفته معاون دفتر برنامه ریزی آبفای وزارت نیرو، ایران به شرایط فوق بحرانی آب رسیده است ٧٠ درصد منابع آبی کشور در غرب کشور وجود دارد و وضع کاهش جریان رودخانه های غربی جدی تر شده است، حالا نمایندگان مجلس خبر می دهند که موضوع آب به شورایعالی امنیت ملی رسیده و کمیته امنیت آب در این شورا تشکیل شده است.
به گزارش تارنگار حقوق بشر در ایران به نقل از روزنامه شهروند، دعوای آب در خاورمیانه به عراق رسید. عبدالستار مجید، وزیر کشاورزی کردستان عراق به سد سردشت ایران اعتراض کرده و مدعی شده است که این سد ٨٠ درصد سهم آب کردستان عراق را کمتر کرده است. او به این موضوع اکتفا نکرده و دولت عراق را به بستن جریان آب سرازیر شده از کردستان، به مناطق مرکزی و جنوبی عراق تهدید کرده است. این موضوع در شرایطی رخ می دهد که تنها ١٢ روز از سفر حمید چیت چیان، وزیر نیرو به سردشت و آبگیری سد منطقه می گذرد.
موضوع به همین جا ختم نمی شود و ترکیه حدود ۴٠ سال است که حقابه ایران و عراق را نادیده می گیرد و با راه اندازی مگاپروژه گپ ١۴ سد روی فرات، ٨ سد روی دجله بسته و قرار است ١٩ نیروگاه برق – آبی بسازد. حالا نظرات کارشناسی بر آن است که تجاوز به حقابه ها در خاورمیانه عامل بروز خشکسالی در کشورهایی مانند ایران و بروز ریزگردها بوده است. البته ماجرای دعوای آبی منطقه به کشورهایی مانند ارمنستان و افغانستان هم می رسد گفته می شود ایران در طول سال های گذشته دیپلماسی آبی قوی نداشته است.
هدایت فهمی، کارشناس منابع آب وزارت نیرو هم با تأیید ضعف دیپلماسی آبی ایران به«شهروند» توضیح می دهد: ایران از نظر تعاریف علمی در شرایط فوق بحرانی آب قرار دارد. این در شرایطی است که ٧٠ درصد منابع آبی ایران در غرب کشور و تنها ٣٠ درصد منابع آب در شرق وجود دارد، بنابراین منابع آبی غرب کشور برای ایران اهمیت ویژه ای دارد.
او ادامه می دهد: در ١۵ سال اخیر به طور میانگین ١٠ درصد بارش های کشور کاهش داشته و ٢۵ درصد جریان های رودخانه ای ایران کمتر شده که این کاهش در مناطق غربی ایران چشمگیرتر بوده است و در کرخه و کارون با تهدید جدی روبه رو هستیم.
حالا نمایندگان مجلس خبر می دهند که موضوع آب به شورایعالی امنیت ملی رسیده و کمیته امنیت آب در این شورا تشکیل شده است.
ایران در شرایط فوق بحرانی آب
اما در رابطه با وضع منابع آبی، معاون دفتر برنامه ریزی آبفای وزارت نیرو توضیح می دهد که شرق کشور به طور ذاتی خشک است و درحالی که ٧٠ درصد منابع آب در غرب کشور است، ٣٠ درصد منابع آب در شرق کشورقرار دارد.
به گفته هدایت فهمی، ٨۵ درصد کشور در مناطق خشک و نیمه خشک واقع شده است و فقط ١۵ درصد در مناطق مرطوب قرار دارد.
فهمی با اشاره به این که در ١۵ سال اخیر در متوسط بارش ها بیش از ١٠ درصد کاهش رخ داده، اظهار می دارد: اثرات این موضوع موجب شده که تا ٢۵ درصد جریان رودخانه ای کاهش یابد که این کاهش به ویژه در مناطق غربی کشور چشمگیر است، به طوری که در کارون و کرخه با کاهش جدی در منابع آب مواجه هستیم که این یک تهدید برای منابع آبی کشور است.
به گفته فهمی، در ایران آب تجدیدشونده که قبلا میزان آن ١٣٠ میلیارد متر مکعب عنوان می شده، به طور متوسط به ١١۶ میلیارد متر مکعب رسیده و در سال هایی حتی تا ١١۴ میلیارد متر مکعب هم کاهش یافته است.
او درعین حال عنوان می کند که مصرف آب در کشور بسیار بالاست و ٧ میلیارد متر مکعب مصرف آب در کل کشور است که عمده ترین مصرف کننده هم بخش کشاورزی است. به گفته فهمی، اگر کشوری تا ۴٠ درصد آب تجدیدپذیر خود را مصرف کند، شرایط قابل قبولی دارد. اگر ۴٠ تا ۶٠ درصد آب تجدیدپذیر را مصرف کند، در شرایط تنش آبی قرار دارد. اگر از ۶٠ تا ٨٠ درصد آب تجدیدپذیر را مصرف کند، در شرایط بحران آبی است و مصرف ٨٠ درصد به بالا نشان دهنده شرایط فوق بحرانی است و حالا ایران که ٨٨ درصد منابع آب تجدیدپذیر را مصرف می کند، در شرایط فوق بحرانی قرار دارد.
عمق چاه ها در ایران به ۵٧٠ متر رسید
پرویز کردوانی، پدر کویرشناسی ایران هم گفته است که سطح آب در جهرم ۵٧٠ متر، در رفسنجان ۴۵٠ متر و در شهریار ٣٠٠ متر پایین رفته است. حالا با توجه به این صحبت ها شاید بهتر بتوان ضرورت تشکیل کمیته امنیت آب را درک کرد.
تهدید آبی عراق علیه ایران
حالا دعوای منطقه ای سرِ آب جدی تر از گذشته شده است. در شرایطی که سد برق – آبی سردشت اول تیرماه با حضور وزیر نیرو آبگیری شد، اما چند روز پس از آبگیری بهانه گیری های کردستان عراق آغاز شد. آن طور که وزارت نیرو عنوان کرده، این سد با حجم ۳۸۷ میلیون مترمکعب و با هدف تأمین آب شرب شهرهای سردشت و بخش ربط و آبیاری ۷۸۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی، تولید سالانه ۴۲۱ گیگاوات برق و صادرات به کشور عراق و کنترل و تنظیم منابع آبی حوضه احداث شده است.
اما حدود ١٠ روز بعد از افتتاح و آبگیری سد سردشت، کردستان عراق به تهدید ایران دست زد و وزیر کشاورزی اقلیم کردستان عراق تهدید کرد در صورتی که ایران به بند آوردن جریان آب ورودی به اقلیم کردستان از طریق احداث سد ادامه دهد، اربیل جریان آبی را که به استان های مرکزی و جنوبی عراق می رود، قطع خواهد کرد.
عبدالستار مجید گفت: «ما به مقامات عالی رتبه ایرانی هشدار داده ایم در صورتی که ایران به هر دلیل هر دو مترمکعب آبی را که به اقلیم کردستان سرازیر می شود، بند بیاورد، ما هم در مقابل یک متر مکعب از آب سرازیر شده به منطقه جنوبی عراق را بند خواهیم آورد تا آب لازم برای تأمین نیاز اقلیم را تأمین کنیم.»
اما درحالی که ایران یکی از اهداف اصلی احداث سد روی رودخانه زی بچوک در شهر سردشت را تأمین برق مورد نیاز ساکنان این منطقه عنوان کرده، برخی مقامات کردستان عراق ادعا می کنند با احداث این سد، ٨٠ درصد از آبی که به آن سوی مرز سرازیر می شود، کاهش یافته است. این درحالی است که در سال جاری کاهش بارندگی کمبود آب در منطقه اقلیم کردستان را رقم زده است.
هرچند که گفته می شود، تهدید آبکی کردستان عراق شیطنت مسعود بارزانی است که می خواهد قبل از برگزاری رفراندوم استقلال، باجگیری کند اما قوانین بین المللی به طور صریح در مورد مسأله آب و نزاع های احتمالی بین کشورها مشخص است و قطعا کردستان عراق نمی تواند به صرف یک ادعا، سدسازی ایران را زیر سوال ببرد.
دیپلماسی آب ایران ضعیف بوده است
اما درحالی که برخی کارشناسان انتقاداتی را به دیپلماسی آب ایران وارد می کنند، تأکید می کنند که در سال های اخیر مسأله آب و محیط زیست برای کشورمان اولویت کمتری داشته و به همین نسبت دیپلماسی قوی هم در این زمینه نداشته ایم. این دسته از کارشناسان معتقدند که عملکرد ایران در مورد دیپلماسی آب نشان می دهد که توجه بسیار کمی به دیپلماسی آب نشان داده ایم.
اما در همین رابطه هدایت فهمی، معاون دفتر برنامه ریزی آبفای وزارت نیرو در گفت وگو با «شهروند» می گوید: ما کشوری هستیم که هم آب به آن وارد و هم خارج می شود، بنابراین در دیپلماسی آب نمی توانیم یک بام و دو هوا باشیم و باید به اصول اولیه معتقد و پایبند باشیم. ازجمله این که باید حقابه های زیست محیطی و حقابه‌هایی که مردم پایین دست دارند را رعایت کنیم. این موضوع در دنیا هم پذیرفته شده که کشورهایی که بالادست هستند، نمی توانند آب را بر پایین دستی ها ببندند.
فهمی با اشاره به این که دیپلماسی آب را باید از طریق پروتکل های بین المللی پیش برد، اظهار می دارد: پیش بردن دیپلماسی آب معمولا از طریق دستگاه دیپلماسی انجام می شود و این برمی گردد به مسائل منطقه ای و شرایط کشورمان و مسائلی که در دنیا مطرح است.
به گفته این مقام مسئول، سدهایی که توسط ترکیه ساخته شده، بخش عمده ای از آب بین النهرین را کنترل می کند و آبی که در پایین دست به تالاب هورالعظیم یا اروندرود می رسد، بشدت کاهش می یابد و بنابراین ایران باید در این زمینه دیپلماسی فعال تری داشته باشد.
به گفته فهمی، برای حل وفصل مسائل آبی منطقه پیشنهاد کشورمان این است که کمیسیون مدیریت حوزه بین النهرین با شرکت ایران، ترکیه، عراق و سوریه تشکیل شود و با اتخاذ مکانیزم هایی در جهت پیشبرد اهداف تمامی این کشورها اقدام کرد.
