پول به جای تحصیل، بازار به جای دانشگاه، همسرداری به جای کلاس‌های درس؛ این داستان تعداد زیادی از دانش‌آموزان ایرانی است که رسیده و نرسیده به سال‌های آخر تحصیل در مدارس، عطای درس خواندن را به لقایش می‌بخشند و با مدرک دیپلم که برایشان کافی است یا به بازار می‌روند یا ازدواج می‌کنند و به جای خودشان، مشغول درس و تحصیل بچه‌هایشان می‌شوند.
در دو هفته گذشته، اعلام خبر میانگین پایین نمرات دبیرستانی‌ها در ایران از زبان رئیس مرکز سنجش وزارت آموزشوپرورش بازتاب زیادی پیدا کرده؛ خبری که نشان می‌دهد میانگین نمرات امتحانات نهایی ١٢ است و در رشته‌های مختلف نظری حتی از این هم کمتر است.
بعد از انتشار این خبر، این «عبدالرسول عمادی» رئیس مرکز سنجش وزارت آموزشوپرورش بود که درگفت‌وگو با «شهروند» نظام غلط ارزشیابی در مدارس و کمبود نظارت بر کار دبیران دبیرستان‌ها را از دلایل اصلی نمرات پایین دبیرستانی‌ها در امتحانات نهایی دانست؛ اما حالا این «علی زرافشان» معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش است که درگفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید یکی از اصلی‌ترین دلایل نمرات پایین دانش‌آموزان دبیرستانی در همه مقاطع و بیشتر در امتحانات نهایی به بی‌انگیزگی آنها برای ادامه تحصیل برمی‌گردد.
او برای حرف‌هایش آمار بزرگی را هم در دست دارد: ترک تحصیل سالانه حدود ١٢٠هزار دانش‌آموز سوم دبیرستانی و انصراف از رفتن به دانشگاه.
زرافشان دراین‌باره می‌گوید: «بخش زیادی از دانش‌آموزانی که به امتحان نهایی می‌رسند، انگیزه‌ای برای ورود به دانشگاه ندارند و همان دیپلم برایشان کافی است. به‌طوری که درحال حاضر در پایه سوم متوسطه هر‌سال نزدیک به ١٢٠هزار دانش‌آموز ترک تحصیل می‌کنند و به دانشگاه نمی‌روند. آنها قصد ادامه تحصیل ندارند و تازه دیپلم با نمرات پایین هم برایشان کفایت می‌کند. این موضوع را می‌توان بعد از نهایی شدن تأثیر ٢۵درصدی نمرات امتحانات نهایی بر نتیجه کنکور متوجه شد؛ به این صورت که با وجود این موضوع تعداد زیادی از دانش‌آموزان هیچ تلاشی برای گرفتن نمرات بالاتر نمی‌کنند و بنابراین این خود گواه این است که آنها قصدی برای ادامه تحصیل در دانشگاه‌ها ندارند.»
به گفته معاون آموزش متوسطه وزیر آموزشوپرورش، «ازدواج‌های زودهنگام دختران هم مانع از ادامه تحصیل آنها میشود؛ بنابراین باید روش‌های جایگزین را برای آموزش آنها در نظر گرفت. مثلا از یک‌میلیون دانش‌آموزی که در سال تحصیلی ٩٠-٩١ در‌پایه سوم راهنمایی فارغ‌التحصیل شدند در سال تحصیلی ٩٣-٩۴، ١٨٠هزار نفر از آنها به پایان دوره نرسیده و به نوعی ترک تحصیل کردند. از طرف دیگر فقر اقتصادی، محرومیت و فقر فرهنگی ازجمله دلایل ترک تحصیل دانش‌آموزان است؛ در بعضی موارد خانواده‌ها اجازه ادامه تحصیل به فرزندانشان را نمی‌دهند. در جنسیت دختران ازدواج‌های زودهنگام باعث ترک تحصیل میشود؛ بنابراین باید سیستم‌های آموزش جایگزین را طراحی کرد که یکی از روش‌‌ها آموزش از راه دور است.»
زرافشان می‌گوید: «تلویزیون تعاملی هم روش دیگری برای آموزش دانش‌آموزانی است که مجبور به ترک تحصیل شده‌اند. کارهای مطالعاتی این پروژه درحال انجام است تا آموزش را به خانه ترک‌تحصیلی‌ها یا افرادی که نمی‌توانند به مدرسه بیایند، ببریم. امیدواریم پس از اتمام فرآیند کارشناسی طرح تلویزیون تعاملی آغاز شود.»
او ادامه می‌دهد: «البته دانش‌آموزانی هم وجود دارند که قصد دارند به دانشگاه بروند و به‌ویژه بعد از تأثیر ٢۵درصدی نمرات نهایی بر کنکور، اصرار دارند نمرات بالاتری را دریافت کنند؛ بنابراین در بین این دانش‌آموزان معدل امتحانات نهایی بالاتر است. از طرف دیگر این را هم باید بدانیم که صرف اعلام میانگین و بدون در نظرگرفتن فراوانی و این‌که میانگین پایین‌تر را چه گروهی دریافت کرده‌اند، درست نیست و باید دید میانگین نمرات ۴۵٠هزار دانش‌آموزی که وارد دوره پیش‌دانشگاهی می‌شوند به چه صورت است. از طرف دیگر پراکندگی جغرافیایی نمرات، میانگین استانی، توزیع میانگین استان‌ها و… اطلاعاتی است که باید روی آنها کار شود تا شاید تحلیل دقیق‌تری دراین‌باره به دست آورد.»
در این میان اما یک موضوع دیگر هم هست؛ سال ٩٠ بود که بعد از تغییر نظام آموزش به نظام ۶,٣.٣، «مردودی» از ورودی‌های سال اول دبیرستان حذف شد؛ موضوعی که همان زمان هم انتقادات تعداد زیادی از کارشناسان آموزشی را برانگیخت و به‌عنوان دلیلی برای پایین آمدن میانگین نمرات دانش‌آموزان در سال‌های دبیرستان مطرح شد.
حالا معاون آموزش متوسطه وزیر آموزشوپرورش هم می‌گوید هر چند ۴ سال از آن مصوبه گذشته ولی باز هم باید روی این موضوع تحلیل و ارزیابی کرد: «از آن مصوبه ۴ سال گذشته است اما باید دید خروجی‌های امسال نسبت به‌سال قبل چقدر کاهش پیدا کرده و در این سال‌ها وضع چطور بوده است و اگر براساس اطلاعات، ببینیم که این موضوع باعث شده در طول سال‌های دبیرستان، نمرات دانش‌آموزان پایین آمده، این را هم باید جزو دلایل میانگین پایین نمرات دانش‌آموزان در مقطع متوسطه دانست.»
