طبق گزارش منتشرشده توسط سازمان گزارشگران بدون مرز، در مورد آزادی رسانه‌ای در جهان، طی سال گذشته میلادی و طبق جدول رده‌بندی صد و هشتاد کشور جهان، افغانستان، تاجیکستان و ایران در رده‌های پایین جدول جهانی قرار گرفته‌اند.
به گزارش تارنگار حقوق بشر در ایران، طبق جدول منتشرشده توسط سازمان گزارشگران بدون مرز در مورد آزادی رسانه‌ها، افغانستان در رده ۱۲۰، تاجیکستان در رده ۱۴۹ و ایران در رده ۱۶۵ این جدول قرار گرفته‌اند.
بی‌بی‌سی در این خصوص گزارش کرد؛ این رده‌بندی بر اساس تخصیص امتیازهای منفی تدوین می‌شود که این سازمان بر اساس ارزیابی خود از آزادی رسانه‌ای در کشورهای مختلف برای هر کشوری محاسبه می‌کند. برای حداکثر میزان آزادی رسانه‌ای، امتیاز صفر و برای بدترین وضعیت امتیاز منفی ۱۰۰ در نظر گرفته شده است. در گزارش اخیر این سازمان، ایران ۶۵.۱۲ (شصت و پنج و دوازده صدم) امتیاز منفی، تاجیکستان ۵۰.۲۷ امتیاز منفی و افغانستان ۳۹.۶۲ امتیاز منفی کسب کرده‌اند.
نروژ با ۷.۶۰ امتیاز منفی در صدر جدول قرار دارد و پس از آن کشورهای سوئد (۸.۲۷ امتیاز منفی)، فنلاند (۸.۹۲ امتیاز منفی)، دانمارک (۱۰.۳۶ امتیاز منفی) و هلند (۱۱.۲۸ امتیاز منفی) رده‌های دوم تا پنجم بالای جدول را به خود اختصاص داده‌اند. از میان کشورهای دیگر، بریتانیا با ۲۲.۲۶ امتیاز منفی در رده ۴۰ و آمریکا با ۴۳.۸۸ امتیاز منفی در رده ۴۳ قرار گرفته‌اند.
پس از ایران، کشورهای یمن، سومالی، عربستان سعودی، ازبکستان، لائوس، گینه استوایی، جیبوتی، کوبا، سودان، ویتنام، چین، سوریه، ترکمنستان، ارتیره در رده‌های بعدی دیده می‌شوند و کره شمالی با بدترین شرایط رسانه‌ای در جهان، در رده ۱۸۰ قرار دارد.
سازمان گزارشگران بدون مرز نقشه‌ای از جهان را نیز در گزارش خود گنجانده که در آن، میزان آزادی رسانه‌ای با رنگ های مختلف نمایش داده شده است. در این نقشه، رنگ سفید (امتیاز منفی صفر تا ۱۵) نشانه شرایط خوب، رنگ زرد (امتیاز منفی ۱۵.۰۱ تا ۲۵) نشانه شرایط نسبتا خوب، رنگ نارنجی (امتیاز منفی ۲۵.۰۱ تا ۳۵) نشانه شرایط مساله‌دار، رنگ قرمز (۳۵.۰۱ تا ۵۵ امتیاز منفی) نشانه شرایط بد و رنگ سیاه (۵۵.۰۱ تا ۱۰۰ امتیاز منفی) نشانه شرایط بسیار بد است. هر سه کشور افغانستان، ایران و تاجیکستان با رنگ سیاه مشخص شده‌اند.
امتیاز دهی در این گزارش براساس بررسی، ارزیابی و کمیت‌پذیر کردن اطلاعات به دست آمده از پرسشنامه و آمار و ارقام مربوط به فشار و محدودیت رسانه‌ای در هر کشوری صورت گرفته است. در این رده‌بندی، نه تنها محدودیت، فشار و سانسور از سوی دولت یا نهادهای قدرتمند دیگر، بلکه خودسانسوری از بیم تبعات ابراز نظر آزادانه و ارعاب چه از سوی دولت و مراکز حکومتی و چه گروه‌ها و تشکیلات غیررسمی و گاه حتی متعارض با حکومت هم منظور شده است. همچنین، امکانات کسب و نشر اطلاعات شامل زیرساخت‌های نهادی، قانونی و فنی نیز در تعیین رده کشورها موثر بوده است.
کثرت‌گرایی سیاسی، استقلال رسانه‌ای، شرایط محیطی و خودسانسوری، چارچوب قانونی و حقوقی، شفافیت عملکرد نهادها و سازمان‌های عمومی و خصوصی، امکانات کسب و تبادل آزادانه اطلاعات و فشار، محدودیت و خشونت علیه روزنامه‌نگاران از عوامل مثبت و منفی است که در محاسبه شاخص آزادی رسانه‌ای به کار رفته است.
در گزارش گزارشگران بدون مرز در مورد شرایط رسانه‌ها در سال گذشته میلادی آمده است که “هیچگاه آزادی اطلاع‌رسانی در جهان چنین در معرض تهدید نبوده است” و شاخص نقض آزادی رسانه‌ای در کل جهان از سال ۲۰۰۷ به این سو چنین افزایشی نداشته است. در این زمینه، افزایش فشار دولت بر رسانه‌ها در ترکیه به خصوص پس از کودتای نافرجام تابستان گذشته، تعدی به رسانه‌های مستقل در روسیه و تشدید سرکوب رسانه‌ها در شمار دیگری از کشورها در بدتر شدن وضعیت جهانی رسانه‌ها تاثیر داشته است.
ایران: دشمن آزادی رسانه‌ها
در این گزارش آمده است که حکومت جمهوری اسلامی ایران همچنان به شکلی خودسرانه ده‌ها روزنامه‌نگار و وبلاگ‌نویس را با اتهاماتی جعلی مانند “اقدام علیه امنیت ملی” و حتی “فساد اخلاقی” بازداشت و زندانی کرده است. البته رده ایران در گزارش سال جاری نسبت به سال گذشته چهار درجه بهتر شده اما به گفته گزارشگران بدون مرز، دلیل آن نه بهبود شرایط رسانه‌ها در این کشور، بلکه بدتر شدن اوضاع در کشورهای دیگر بوده است.
در این گزارش آمده است که “ایران در سال گذشته نیز همچنان یکی از پنج زندان بزرگ جهان برای فعالان رسانه‌ای بود و به دلیل شرایط بسیار ناگوار زندان‌ها، بسیاری از زندانیان عقیدتی و روزنامه‌نگاران برای برخورداری از ابتدایی‌ترین خواست‌های خود همچنان دست به اعتصاب غذا می‌زدنند و جان دست کم ده روزنامه‌نگار به این ترتیب به خطر افتاد.”
احضار، بازداشت و محاکمه و محکومیت سنگین روزنامه‌نگاران در سال گذشته ادامه داشت و این گزارش می‌افزاید که “حکومت ایران مجازات‌های غیرانسانی و قرون وسطایی مانند شلاق زدن را همچنان اجرا می‌کند و در سال ۲۰۱۶ میلادی، دستگاه قضایی دست کم چهار روزنامه نگار را به تحمل شلاق محکوم کرد.”
در این گزارش آمده است که “[آیت‌الله] علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، همچنان در فهرست دشمنان آزادی رسانه‌هاست.”
افغانستان: مرگبار اما در همان رده
رده‌بندی افغانستان در سال گذشته نسبت به سال قبل از آن تغییری نکرد که دلیل آن، وضعیت بحرانی در سایر کشورها و همچنین “مقاومت روزنامه‌نگاران و حکومت در دفاع از آزادی رسانه‌ای” بود. این گزارش کوشش جسورانه روزنامه‌نگاران افغان با وجود وضعیت بسیار ناامن ناشی از حضور و فعالیت طالبان و داعش را می‌ستاید و می‌نویسد که برخی مناطق به خاطر تسلط طالبان و حضور داعش به “سیاه چاله‌های اطلاع‌رسانی” تبدیل شده به نحوی که روزنامه‌نگاران در این مناطق امکان فعالیت آزادانه را ندارند.
این گزارش در عین حال برخی از مقامات ولایتی از جمله شماری از والیان و مسئولات محلی را متهم می‌کند که مفهوم استقلال روزنامه‌نگاران را درک نمی‌کنند و به آن احترام نمی‌گذارند هر چند “اعلام آمادگی حکومت برای ایجاد سازوکارهای امنیتی در حفاظت از روزنامه‌نگاران در این زمینه تاثیرگذار بوده است.”
گزارشگران بدون مرز نتیجه می‌گیرد که “با وجود نگرانی‌های بسیار، افغانستان از نادر کشورهای جهان است که در آنها کمیته مشترک مصونیت خبرنگاران با همت خبرنگاران و مسئولات حکومتی و عضویت مقامات حکومتی و نمایندگان روزنامه‌نگاران تشکیل شده که هدف آن هماهنگی در اقدام عاجل برای حفاظت از رسانه‌ها و خبرنگاران است.”
تاجیکستان: سقوط در رده‌بندی
براساس این گزارش، سال گذشته، وضعیت رسانه‌ها در تاجیکستان بدتر شد و این کشور با از دست دادن ۳۴ رتبه نسبت به سال قبل از آن، به رده ۱۵۰ سقوط کرد.
گزارشگران بدون مرز گفته است که امامعلی رحمان، رئیس جمهوری تاجیکستان، در ماه نوامبر سال گذشته قانونی را امضا کرد که براساس آن، “توهین و افترا به مبتکر صلح و اتحاد ملی و رهبر ملت” یعنی عنوانی که به خود او داده شده، جرم قابل پیگرد قانونی توصیف شده و به این ترتیب، او را در موقعیتی برتر از سایر شهروندان قرار داده و اصل تساوی در برابر قانون را نقض کرده است.
در سال گذشته، فشار بر رسانه‌های تاجیکستان ادامه داشت و هفته‌نامه “نگاه” که از منابع مهم اطلاع‌رسانی بود “زیر فشارهای مستقیم و غیرمستقیم” از نشر بازماند و فعالیت خبرگزاری تاج‌نیوز بدون هیچگونه خبر رسمی متوقف شد. به گفته گزارشگران بدون مرز، در ماه اوت سال گذشته میلادی، دولت بخشنامه‌ای را برای برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی صادر کرد که هدف از آن “بهینه کردن چهره تاجیکستان در جهان و حفاظت از کشور در برابر حملات رسانه‌ای خارجی” عنوان شده اما عملا به منزله گامی دیگر در راستای سانسور این رسانه‌هاست.
در سال گذشته، دولت تاجیکستان به بهانه مبارزه با تروریسم، مرکزی را برای نظارت و کنترل ارتباطات ایجاد کرد بی آنکه تضمینی در مورد نوع استفاده از اطلاعات کسب شده از طریق شنود شهروندان پیش‌بینی شده باشد. همزمان، به منظور جلوگیری از انعکاس واقعیات جامعه تاجیکستان در خارج و اطلاع‌رسانی از خارج، محدودیت‌هایی بر فعالیت خبرنگاران و رسانه‌های خارجی در تاجیکستان به اجرا درآمد و از جمله اجازه کار شش خبرنگار رادیو آزادی لغو شد.
گزارشگران بدون مرز با هشدار در مورد وخامت شرایط رسانه‌ای در تاجیکستان، ابراز نگرانی کرده است که “این کشور به یک منطقه بی‌قانون برای روزنامه‌نگاران تبدیل می‌شود” و هشدار داده است که “سیاست‌های رئیس جمهوری به بهانه تضمن صلح و ثبات ملی، خطر آفرین است زیرا هنگامی که وضعیت اجتماعی و اقتصادی بدتر می‌شود، دولت همه تلاش خود را صرف کنترل کامل مطبوعات می‌کند.”
