«چند سال پیش کشاورزی در فسا، الاغ ولگردی را که وارد مزرعه‌اش شده و مقداری کاهو خورده بود، زنده‌زنده به آتش می‌کشد. الاغ بیچاره در همان وضعیت چند روزی در شهر سرگردان بود تا این که پس از چند روز با وضعی فجیع می‌میرد. یکی از قضات متوجه می‌شود و به دادستان می‌گوید که این شخص را دستگیر و برایش پرونده تشکیل دهد. دادستان در ابتدا می‌گوید که مستند قانونی در این زمینه وجود ندارد اما قاضی به دادستان می‌گوید که برای تشکیل پرونده از اتهام “ارتکاب فعل حرام در منظر عمومی”استفاده کند. دادستان هم با همین اتهام پرونده را تشکیل می‌دهد و نهایتاً دادگاه رأی جالبی در این خصوص صادر می‌کند: به موجب رأی صادره، محکوم علیه مکلف می‌شود به جای تحمل شلاق و به عنوان مجازات جایگزین، اولاً نسبت به فراگیری ۲۰ حدیث از معصومین (ع) با مضامین مهربانی با حیوانات و رفتار شایسته با آنها اقدام کند، ثانیاً به مدت یکسال از کاشتن کاهو در مزرعه خود خودداری کند و ثالثاً یک رأس الاغ بلا صاحب را به مدت سه ماه نگهداری و تغذیه وی را به عهده گیرد.» این روایت فرشید رفوگران است از یکی از پرونده‌های آزار و اذیت حیوانات در ایران.
به گزارش تارنگار حقوق بشر در ایران، او وکالت برخی از پرونده‌های حیوان آزاری هم چون پرونده سگ کشی از طریق تزریق اسید در شیراز و کشتن سگی به نام بابی توسط مأمور پلیس در پارک جنگلی کوهسار تهران را بر عهده داشته است.
در قوانین ایران، مجازاتی برای آزار و اذیت حیوانات پیش بینی نشده، هرچند پیش‌تر تلاش‌هایی در این زمینه صورت گرفته بود. به عنوان مثال در شهریور ماه امسال معصومه ابتکار، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست از تهیه و تدوین پیش نویس قانون حمایت از حیوانات خیابانی حسب پیشنهاد فعالان محیط زیست برای ارائه به مجلس خبر داده بود اما این پیش نویس هنوز مورد تصویب واقع نشده است. پیش‌تر نیز جاوید آل داوود، رئیس هیئت‌مدیره انجمن حمایت از حیوانات در خصوص پیش‌نویس قانون حمایت از حیوانات شامل ۴۸ ماده واحده گفته بود “انجمن حمایت از حیوانات، پیش‌نویس قانون حمایت از حیوانات را با استفاده از منابع داخلی و خارجی تدوین و به مجلس ششم ارائه داد که متأسفانه به دلیل آنچه نمایندگان، عدم وجود بستر اجتماعی مناسب عنوان کردند، موفق به دریافت امضای مورد نیاز برای قرار گرفتن در دستور کار مجلس نشد.”
به همین خاطر وکلا برای پیگیری پرونده‌های آزار و اذیت حیوانات مجبور به استفاده از سایر عناوین مجرمانه هم چون ارتکاب فعل حرام در انظار و اماکن عمومی و معابر، تخریب مال و تشویش اذهان عمومی حسب مورد هستند. رفوگران می‌گوید: «در پرونده سگ کشی‌های شیراز که حدوداً دو سال پیش وکالت آن را بر عهده گرفتم از آن جا که قانون خاصی در این زمینه وجود نداشت، برای طرح شکایت خود از اتهام ارتکاب عمل حرام (منع آزار و اذیت حیوانات در اسلام) در انظار و اماکن عمومی و معابر مطابق ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی استفاده کردم. اگر چه این تفسیر، یک تفسیر موسع است و ممکن است با قواعد حقوق جزا سازگار نباشد – چرا که در حقوق جزا باید تفسیر مضیق به نفع متهم انجام شود- منتهی چون این اقدام در جامعه آثار نامطلوبی داشت، درنهایت شکایت تحت عنوان ارتکاب فعل حرام در منظر عمومی پذیرفته شد و رسیدگی به پرونده نیز آغاز شد منتهی تاکنون که تقریباً نزدیک به دو سال از آن می‌گذرد، هنوز نتیجه‌ای حاصل نشده است و پرونده هم چنان در دادگاه عمومی شیراز است. پرونده دیگر، کشتن سگی به نام بابی در تهران بود که در مقابل چشمان صاحبش توسط گلوله مأمور نیروی انتظامی کشته شد. در این پرونده چون سگ خانگی از بین رفته بود و این سگ مالیت داشت، این امکان فراهم شد که بتوانم از عنوان “تخریب مال” مطابق ماده ۶۷۷ قانون مجازات اسلامی نیز برای طرح شکایت استفاده کنم. البته پذیرش یا عدم پذیرش آن بر عهده دادگاه است و دادگاه نیز تاکنون در این خصوص اعلام نظر نکرده است.»
«تشویش اذهان عمومی»، عنوان دیگری است که در آخرین مورد علیه شخصی که اقدام به کتک زدن و آزار سگی در استان گلستان کرده و فیلم و تصاویر آن در فضای مجازی پخش شده بود، استفاده شد. مبنای استفاده از این اتهام، انتشار فیلم و تصاویر مذکور بود که باعث ایجاد موجی از اعتراضات شد. در این خصوص سرهنگ حمیدرضا خیلدار، فرمانده یگان حفاظت از محیط زیست پلیس ایران با اعلان خبر بازداشت شخص مزبور گفته است: «سازمان حفاظت از محیط زیست خواهان اشد مجازات فرد متخلف است چرا که او با انتشار فیلم باعث تشویش اذهان عمومی شده است. او گفت که قاضی می‌تواند او را به پرداخت جریمه سنگین یا حتی تحمل سه ماه حبس محکوم کند.»
اما حیوان آزاری تا چه حد در جامعه ایران شیوع دارد و دلیل عدم تصویب قانون در این زمینه چیست؟ در این خصوص رفوگران می‌گوید ” تعداد موارد حیوان آزاری خیلی بیشتر از آن مواردی است در رسانه‌های یا شبکه‌های اجتماعی منعکس می‌شود. همه از آزارحیوانات عکس یا فیلم نمی‌گیرند و عده خیلی محدودی هستند که با فیلم گرفتن ارضا روحی شوند و برخی‌شان منتشر می‌شود. اینکه چرا تا به حال در این خصوص قانون‌گذاری صورت نگرفته است شاید این باشد که آزار و اذیت حیوانات امری نادر بوده و یا اگر هم نادر نبوده منعکس نمی‌شده و درنتیجه قانون‌گذار نیازی به وضع قانون در این زمینه حس نمی‌کرده است. از هنگامی که شبکه‌های اجتماعی چون وایبر و وآتس آپ ایجاد شدند این موارد انعکاس بیشتری در جامعه پیدا کرد. اخیراً نیز سازمان محیط زیست ماده واحده‌ای را در این خصوص به مجلس پیشنهاد داده که ممکن است تبدیل به قانون شود. منتهی نکته‌ای که باید در این خصوص مورد توجه قرار گیرد آن است که مسئله آزار و اذیت حیوانات جنبه روان شناختی نیز دارد و نباید به این معضل تنها از منظر حقوقی نگریسته شود.»
در برخی کشورها، قوانین ناظر بر حیوان آزاری تدوین و اجرا شده‌اند. به گفته مهری جعفری، وکیل «در قوانین انگلستان پیشرفتی تدریجی و بسیار مثبت در حفاظت از حقوق حیوانات و تأمین رفاه آنها مشاهده می‌شود. این پیشرفت به ویژه در آخرین قانونی که در سال ۲۰۰۶ با عنوان “قانون رفاه حیوانات” تصویب شده، بارز است. براساس این قانون، مصداق رفتارهای بی‌رحمانه با حیوانات که جرم شناخته می‌شوند، مشخص شده است و نیز با توجه به شدت رفتار بی‌رحمانه، فرد مرتکب ممکن است از جریمه‌های مالی تا ۵۱ هفته حبس محکوم شود.»
او با اشاره به اینکه داشتن سابقه کیفری در کشور انگلستان عواقب مالی، شغلی و اجتماعی بسیار سنگینی دارد و فقط با محکومیت به یک هفته حبس، شخص تاوان نسبتاً سنگینی می‌دهد، می‌گوید: «حتی قبل از این قانون نیز اذیت و آزار عامدانه حیوانات در انگلستان جرم بوده است. طبق قوانین انگلستان به طور کلی زدن حیوانات، رفتار خشونت آمیز با آنها، ترساندن آنها، به جنگ واداشتن آنها با یکدیگر، جراحی آنها بدون مراقبت‌های ویژه، نگهداری حیوانات در شرایط نامناسب محیطی و عدم نگهداری درست از آنها در خانه همانند غذا ندادن و تعقیب حیوانات به منظور شکار و یا آزار آنها جرم است.»
علاوه بر این، گاه برای حیوانات خاص همانند سگ‌ها، گربه‌ها و اسب‌ها و الاغ‌ها مقررات خاصی به عنوان مقررات رفتاری نسبت به رفاه این حیوانات تصویب شده و چنانچه کسی این مقررات و دستورالعمل‌های رفتاری را رعایت نکند، به عنوان آزار دهنده این حیوانات مورد اتهام قرار می‌گیرد، به گفته جعفری، «در دستورالعمل رفتاری برای تأمین رفاه سگ‌ها (Code of Practice for the Welfare of Dogs)، اگر شما سگ خود را تنها در خانه رها کرده و بیرون بروید، نسبت به اتفاقی که برای آن سگ در غیاب شما می افتد، مسئول هستید. اگر مأموران محلی متوجه این مسئله شوند که سگ شما در خانه تنها است، نحوه نگهداری از او را به طور عمومی بررسی خواهند کرد و ممکن است شما به دلیل بدرفتاری نسبت به آن حیوان از نظر دادن به موقع آب و غذا و یا بردن او به فضای آزاد مورد مجازات قرار بگیرید. مسئله مهم‌تر اینکه امکان گزارش بدرفتاری با حیوانات به مأموران دولتی و یا گزارش تنها ماندن و حبس یک سگ در خانه بسیار بالاست، زیرا حساسیت نسبت به آزار و اذیت حیوانات از طرف مردم خیلی بالاست و مردم در اصل بی‌رحمی نسبت به حیوانات را تحمل نمی‌کنند.»
اما هر چند در اسلام تعالیم و احادیث زیادی در خصوص حقوق حیوانات و منع حیوان آزاری وجود دارد اما در بسیاری از کشورهای اسلامی از جمله سوریه قانونی خاص در این خصوص وضع نشده، از جمله در ایران.
